თავისუფალი სვეტი
„მაუწყებელი“ მიზნად ისახავს საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი, მაგრამ პოლიტიკური დღის წესრიგის მიერ უგულებელყოფილი საკითხების წინ წამოწევას და გთავაზობთ ანალიტიკურ სტატიებს.
<blockquote> <p><span>“სიყვარულის საპირისპირო გრძნობა არა სიძულვილი, </span></p> <p><span>არამედ გულგრილობაა”. </span></p> </blockquote> <p> </p> <p><i><span>რობერტ საპოლსი – ამერიკელი ნეირობიოლოგი</span></i></p> <p> </p> <p> </p> <p><span>ნახევრად ჩაბნელებულ ოთახში კატომ ორი კვირა <span>გაატარა</span>. ერთადერთი საკვები <span>წყალი</span> და ტკბილი ნალექიანი ყავა იყო. მუქი მელნისფერი ფარდებიდან ოქტომბრის მზის სხივები ოთახამდე ვერ აღწევდა. კატოს ეგონა, რომ ფანჯრებს მიღმა არსებულ სამყაროს ის აღარ ეკუთვნოდა. მხოლოდ ქუჩის ხმაური თუ ახსენებდა, რომ ჯერ ისევ ცოცხალია, ხოლო დროებითი სიჩუმე ახალი დღის დადგომას ამცნობდა.</span></p> <p> </p> <p> </p> <p><i><span>ცხოვრება მიტოვების შემდეგ </span></i></p> <p><i><span>ამბავი #1</span></i></p> <p><i><span> </span></i></p> <blockquote> <p><span>“ზოგჯერ დროისა და სივრცის შეგრძნებას საათების განმავლობაში ვკარგავდი. მავიწყდებოდა სად ვიყავი, რატომ ვიყავი და საერთოდ რატომ უნდა მეცოცხლა. ახლა ვხვდები, რომ ეს აზრები დროებითი იყო, თუმცა მაშინ დედამიწის ზურგზე ერთი ადამიანიც ვერ მოიძებნებოდა, ვინც დამარწმუნებდა, ფეხზე დადგომას, ქუჩაში გასვლას და ხელახლა შეყვარებას ისევ მოახერხებო”. – იხსენებს კატო ათი წლის წინანდელ პერიოდს. </span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>იგი 23 წლის იყო, როცა ალექსანდრემ მიატოვა. სამწლიანი ურთიერთობა შეყვარებულთან მოულოდნელად, – ნახევარსაათიანი შეხვედრით დასრულდა. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“არ ვიცოდი, რა იქნებოდა შემდეგ. საერთოდ სიტყვა “შემდეგ” აღარ არსებობდა, იყო მხოლოდ და მხოლოდ აუტანელი სასოწარკვეთა და თვითგვემა. მას გადავუყვარდი და სხვა შეუყვარდა იმაზე ადრე, ვიდრე მე მივხვდებოდი. მერე მის გარეშე ცხოვრების სწავლა მომიწია”.</span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>ამერიკის შეერთებული შტატების ფსიქიატრთა ასოციაციის კვლევის თანახმად, პარტნიორთან დაშორების შემდეგ ქალების 26% დეპრესიის მსუბუქი, საშუალო ან მწვავე სიმპტომებით იტანჯება. ეს პერიოდი, დაახლოებით, 3 თვიდან 6 თვემდე გრძელდება. ამავე კვლევაში წერია, რომ დეპრესიის რისკს მიტოვების შემდგომ ორი ფაქტორი განაპირობებს: “მოულოდნელი დაკარგვის ეფექტი” და “რომანტიკული ურთიერთობის ნაკლებობა”. </span></p> <p> </p> <p><span>კატო იხსენებს იმ დღეს, როცა დაშორების შემდეგ პირველად გავიდა გარეთ. ადგილები, სადაც ყოფილ შეყვარებულთან ერთად სეირნობდა, შფოთვას იწვევდა. ამ მოგონებებთან გამკლავება მისთვის ახალი სირთულე აღმოჩნდა. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“იყო წუთები, როცა სიგიჟის ზღვარზე ვიყავი. თუ წარმოვიდგენდი, რომ ახლა სხვასთანაა ზუსტად ისე, როგორც ჩემთან იყო, სუნთქვა მიჭირდა. მინდოდა ხოლმე დამერეკა, მაგრამ დამამცირებელი პასუხი მისგან კიდევ უფრო მეტად დამაზიანებდა”.</span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>მერე იყო საკუთარი თავისადმი სრული უნდობლობა, დანაშაულის შეგრძნება, დაბალი თვითშეფასების გამო ახალი ნაკლოვანებების ძიება საკუთარ გარეგნობასა და ხასიათში. </span></p> <p> </p> <p><span>ფსიქოთერაპიამ კატოსთვის შედეგი გამოიღო, მაგრამ ახალი ურთიერთობის დაწყების ყველა მცდელობა უშედეგო იყო მანამ, სანამ შერიგების იმედი საბოლოოდ არ გადაეწურა. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“იცით ყველაზე მეტად რა აფერხებს დავიწყებას? შერიგების იმედი. ესაა სატყუარა და ძალიან ცუდი რამე. იქამდე ვიტანჯებოდი, სანამ ყველაფერი ჩემ გონებაშივე არ დავამთავრე. რამდენიმე წლის შემდეგ თავიდან შეყვარებაც შევძელი”, – ამბობს კატო. </span></p> </blockquote> <p> </p> <p><i><span>ჰორმონების მოლეკულური ქაოსი</span></i></p> <p> </p> <p><span>გერმანელი მწერალი ერიხ მარია რემარკი წერდა, რომ ადამიანის ცხოვრება ერთი სიყვარულისთვის ზედმეტად ხანგძლივია. თანამედროვე ნეიროენდოკრინოლოგიაში მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ბევრი რამ სიყვარულში ადამიანის ორგანიზმის უჯრედებს შორის ინფორმაციის გადამტანი მოლეკულების, იგივე ჰორმონების ბრალია. </span></p> <p> </p> <p><span>ეს ჰორმონები თავის ტვინის ლიმბურ სისტემასთან მჭიდრო კავშირშია. ლიმბური სისტემა, როგორც ტვინის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კომპლექსი, პასუხისმგებელია სწავლის, მეხსიერებისა და ემოციების ნაწილზე. შესაბამისად, ამ სისტემის შემადგენელ ჰიპოთალამუსთან, ჰიპოკამპუსთან, ბაზალურ განგლიასთან და ამიგდალასთან დაკავშირებული შვიდი ჰორმონი ადამიანის ემოციებსა და გრძნობებს განსაზღვრავს. ეს ჰორმონებია: ოქსიტოცინი, ვაზოპრესინი, დოპამინი, ტესტოსტერონი, ესტროგენი, ნორადრენალინი და სეროტონინი. ყველა მათგანი სიყვარულის პროცესში უნიკალურ ქიმიურ როლს ასრულებს. მთავარი მაინც ოქსიტოცინია, ხოლო რომანტიკულ დადებით ემოციებს და “მუცელში პეპლებს” დოპამინი და სეროტონინი განსაზღვრავს. </span></p> <p> </p> <p><span>კლივლენდის კლინიკის (ოჰაიო, აშშ) ნეიროფსიქოლოგი სინტია კუბუ ერთ-ერთ ნაშრომში წერს, რომ ადამიანში სეროტონინისა და დოპამინის დონის მატებას ყველაზე მეტად რომანტიკული სიყვარული განაპირობებს, რაც თავის მხრივ, ეიფორიის შეგრძნებებს აღძრავს. თავდაპირველად, ოქსიტოცინის, დოპამინის და სეროტონინის გადაჭარბებული დოზით წარმოქმნამ შესაძლოა ყურადღების დეფიციტი და მეხსიერებასთან დაკავშირებული პრობლემებიც გამოიწვიოს, თუმცა რამდენიმე თვეში ამ ჰორმონებს ადამიანის ორგანიზმისთვის დადებითი შედეგი მოაქვს. </span></p> <p> </p> <p><span>“ამ ჰორმონებით ე.წ. ინტოქსიკაცია ექვს თვეში დადებით შედეგს გვაძლევს. ხანგძლივი ურთიერთობა ადამიანის ორგანიზმში სტრესს და სტრესთან დაკავშირებულ პრობლემებს ამცირებს. შესაბამისად, ხანგძლივი ურთიერთობა ჯანმრთელობისთვის უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ხანმოკლე. </span><span>სწორედ ამ ჰორმონების ერთობლიობა ზოგჯერ გვიქმნის განცდას, რომ პარტნიორი, რომელიც ახლახანს გავიცანით, ჩვენი მონათესავე სულია, – ის, ვისთანაც მთელი ცხოვრების გატარება გვინდა”, – ამბობს სინტია კუბუ. </span></p> <p> </p> <p><span>“სიყვარულის ქიმია” სახიფათო მაშინ ხდება, როცა საყვარელ ადამიანს კარგავენ. მოულოდნელი დაშორების შემდეგ ორგანიზმში მომატებული ჰორმონების დონე სწრაფად ეცემა, რაც სტრესს, შფოთვას და მორალურ ტკივილს იწვევს. </span></p> <p> </p> <p><span>კინსის უნივერსიტეტის (ინდიანა, აშშ) რეპროდუქტოლოგიის დეპარტამენტის მეცნიერი, სიუ კარტერი განმარტავს, რომ განშორების გამო მომატებულ ოქსიტოცინზე უარის თქმა ხშირად ძვირი გვიჯდება: “ურთიერთობის დასრულება ტვინისთვის და სხეულისთვის იმდენად დიდი სტრესია, რომ შესაძლოა, ტკივილი ფიზიკურდაც იგრძნოს ადამიანმა. ხშირი სიმპტომებია უძილობა, უმადობა და შფოთვა, მოტივაციის დაკარგვა. აგრეთვე ოქსიტოცინი გულის ქსოვილებისთვის იმდენად სასარგებლო ჰორმონია, რომ დაშორება გულს გვტკენს არა მხოლოდ მეტაფორულად, არამედ პირდაპირი მნიშვნელობით”. </span></p> <p> </p> <p><span>ნეიროფსიქოლოგი სინტია კუბუ ერთ-ერთ ნაშრომში წერს, რომ დაშორებით გამოწვეული სტრესი ყველაზე მძიმე გადასატანი პირველი რამდენიმე კვირის განმავლობაშია. “შემდეგ ორგანიზმი თვითგადარჩენის ინსტინქტს რთავს და სიყვარულის ჰორმონების დარეგულირებასაც თავად ცდილობს”. </span></p> <p> </p> <p><span>უკვე რამდენიმე ათწლეულია, რაც მედიცინაში დამკვიდრდა ტერმინი “გატეხილი გულის სინდრომი”, იგივე ტაკოცუბოს კარდიომიოპათია. ეს არის ერთ-ერთი იშვიათი დაავადება, როცა პაციენტი საყვარელი ადამიანის დაკარგვით (მიტოვება, გარდაცვალება) გამოწვეულ ძლიერ სტრესს განიცდის. ამ სინდრომის დროს გულის კუნთის მუშაობა ნელდება. </span></p> <p> </p> <p><span>დაავადება პირველად 1990 წელს იაპონიაში აღმოაჩინეს, ხოლო სიტყვა “ტაკოცუბო” იაპონურად რვაფეხას მახეს აღნიშნავს. </span></p> <p> </p> <p><span>“გატეხილი გულის სინდრომი”, როგორც წესი, სამი კვირიდან ექვს თვემდე გრძელდება, ფატალური შედეგი 0%-დან 8%-მდე მერყეობს. 2021 წელს აშშ-ის კარდიოლოგიის ასოციაციის სამეცნიერო ჟურნალში გამოქვეყნებული კვლევა ცხადყოფს, რომ ეს სინდრომი 2006 წლიდან 2017 წლამდე ყველაზე მაღალი მაჩვენებლით გამოირჩეოდა. სინდრომის სამიზნე უმეტესწილად, ქალები არიან, თუმცა გარდაცვალების საფრთხე მამაკაცებში უფრო მაღალია. </span></p> <p> </p> <p> </p> <p><i><span>ცხოვრება მიტოვების შემდეგ </span></i></p> <p><i><span>ამბავი #2</span></i></p> <p> </p> <p><span>მარი და რატი ერთმანეთს 2022 წლის თებერვალში შეხვდნენ. მაშინ რატი ევროპის ერთ-ერთ ქალაქში ცხოვრობდა და მის დაბრუნებამდე ურთიერთობა სოციალური ქსელით გაგრძელდა. </span></p> <p> </p> <p><span>თავიდან იყო მეგობრობა, თუმცა ყველა სხვა დანარჩენი ურთიერთობისგან განსხვავებული, როგორც მარი ახასიათებს. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“მეშინოდა, რომ ჩემი წარსული ტრავმებით ამ ადამიანს ტვირთად დავაწვებოდი. თან ვაცნობიერებდი, ასეთი ძლიერი მიჯაჭვულობა არცერთ კაცთან არ მქონია. დიდი ხანი თავს ვარიდებდი, ის კი მარწმუნებდა, რომ ვუყვარდი, რომ ყველაფერი გამოგვივიდოდა. გაცნობიდან თითქმის ორი წლის თავზე მართლაც დავიჯერე,” – ამბობს მარი.</span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>სასიყვარულო კავშირმა რამდენიმე თვე გასტანა და ზაფხულის ერთ საღამოს მოკლე ტექსტური შეტყობინებით დასრულდა, – ნახვის, ახსნისა და კითხვა-პასუხის გარეშე. მარი იხსენებს, რომ ყოფილი შეყვარებულისგან მოგვიანებით შეთავაზებულ შეხვედრაზე უარი თქვა, რადგან დამშვიდობების სცენა ემოციურად მძიმე გადასატანი იქნებოდა. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“დაშორებიდან სამი კვირის შემდეგ მომწერა, რომ ურთიერთობა არ გამოგვდიოდა, რომ სათანადოდ არ მიყვარდა და მხოლოდ გამოსამშვიდობებლად უნდოდა ჩემი ნახვა. ყველაზე მტკივნეული კი ის იყო, რომ ჩემთან ურთიერთობას ნანობდა თურმე. ძალიან გამიკვირდა, რადგან კონფლიქტი არასდროს გვქონია. ეს ყველაფერი 10-წუთიანი ხმოვანი შეტყობინებით გამიმხილა და მოულოდნელად გულში აუტანელი ტკივილი ვიგრძენი. იმდენად მეტკინა, ჩანაწერის მეორედ მოსმენა ვეღარც გავბედე”. </span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>დაშორების შემდგომ პერიოდს მარი დღიურში ასახავდა. 30 ივლისით დათარიღებულ ფურცელზე წერს: </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><i><span>“უცხო ადამიანი მგონია, სხვა ადამიანივით მელაპარაკება, თითქოს არც არასდროს ვიცნობდი. მესიჯებზე პასუხებსაც კი არ მწერს. გაცნობიერება იმისა, რომ ყველაფერი დასრულდა, იმდენად მტკივნეულია, ამ ტკივილს ფიზიკურად ვგრძნობ. მეოთხე დღეა ვერაფერს ვჭამ, ისევ სიცხე მაქვს. მგონია, რომ ჯოჯოხეთში ჩამიყვანა, ხელი გამიშვა და იქ დამტოვა. მე მისთვის არაფერი დამიშავებია. არ ვიცი რატომ, რის გამო ან ვის გამო უარმყო ასეთი გულგრილი, ასეთი სასტიკი, ასეთი ცივსისხლიანი მეთოდით”. </span></i></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>მარი იხსენებს, რომ მონატრებასთან გამკლავება ყველაზე მეტად უჭირდა. თან ფიქრობდა, არ შეიძლებოდა ჰყვარებოდა ის, ვისთვისაც მხოლოდ მივიწყებულ გრძნობად ქცეულიყო. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“დავაჯერე საკუთარი თავი, რომ აღარ მიყვარდა, მაგრამ შინაგანად მაინც უზარმაზარი სიცარიელე დამრჩა. დროთა განმავლობაში ბრაზმაც გადამიარა. მივხვდი, ესეც ადამიანური მერყევი ბუნების ნაწილია, – ჯერ გაღმერთებდეს, შემდეგ დაგივიწყოს. რაღაც პერიოდი საკუთარ თავსაც ვადანაშაულებდი, მერე ჩემ თავსაც ვაპატიე. ისაა გულდასაწყვეტი, რომ მიზეზი არ უთქვამს, რატომ ამომძირკვა მისი ცხოვრებიდან. იქნებ არც თვითონ აქვს ამაზე პასუხი?!”</span></p> </blockquote> <p> </p> <p><i><span>მონოგამიის და ერთგულების ჰორმონი </span></i></p> <p> </p> <p><span>“სიყვარულის ქიმიურ ფორმულაში” ერთ-ერთი ელემენტი ვაზოპრესინია, – ჰორმონი, რომელიც პარტნიორისადმი მიჯაჭვულობას და ერთგულებას განაპირობებს. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ ჰორმონის პირველადი დანიშნულება ორგანიზმის გაუწყლოებისგან დაცვაა, – კერძოდ, მისი ზემოქმედებით წყურვილის გრძნობა, ხოლო თირკმელებში რეაბსორბციის (წყლის გაფილტვრის და შარდის წარმოქმნის) პროცესი ძლიერდება. </span></p> <p> </p> <p><span>კინსის უნივერსიტეტის მეცნიერი სიუ კარტერი ვაზოპრესინისა და ოქსიტოცინის ურთიერთზემოქმედებას მოცეკვავე წყვილს ადარებს: “ვაზოპრესინის და ოქსიტოცინის დინამიური ცეკვა სიყვარულის ყველა ასპექტში ჩანს”. </span></p> <p> </p> <p><span>სხვადასხვა კვლევის მიხედვით ირკვევა, რომ სტრესმა, უძილობამ, სამსხურის საქმით გადაღლამ (ე.წ. ბარნაუთი), დეპრესიამ და ნარკოტიკულმა საშუალებებმა შესაძლოა, ვაზოპრესინის შემცირება გამოიწვიოს. ამ შემთხვევაში მიჯაჭვულობა და სექსუალური ლტოლვა წყვილს შორის იკლებს და დროთა განმავლობაში რომანტიკულ ურთიერთობაში ბზარი ჩნდება. </span></p> <p> </p> <p><span>ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის (აშშ) ლექტორი, მოლეკულური ნეიროენდოკრინოლოგიისა და ბიოქიმიის პროფესორი თომას შერმანი ერთ-ერთ სამეცნიერო ნაშრომში ვაზოპრესინის “მონოგამიურ” უნარს აღწერს.</span></p> <p> </p> <p><span>მისი თქმით, წყვილს შორის სოციალური ქცევის განსაზღვრასა და მონოგამიური ურთიერთობის განმტკიცებაში უმთავრეს როლს სწორედ ვაზოპრესინი თამაშობს, მის “მეგობარ” ოქსიტოცინთან ერთად. </span></p> <p><span> </span></p> <p><span>“ვაზოპრესინი და ოქსიტოცინი სექსუალური კავშირის დროს ყველაზე მეტად აქტიურდება და მიჯაჭვულობაც პარტნიორისადმი მაშინ ყველაზე მეტად ძლიერდება. რაც უფრო ხანგძლივია სასიყვარული კავშირი წყვილს შორის, მით უფრო მეტად ეჩვევა ადამიანის ორგანიზმი ვაზოპრესინის ნორმალიზებულ დონეს და მის ზემოქმედებას. ამიტომაცაა ხანგძლივი ურთიერთობა ჯანმრთელობისთვის უფრო სასარგებლო. საერთო ჯამში, ეს ყველაფერი მაინც ნეირობიოლოგიას უკავშირდება და არა მორალს”, – წერს თომას შერმანი. </span></p> <p> </p> <p><span>მართლაც, 2023 წელს საერთაშორისო სამეცნიერო ჟურნალში Scientific American გამოქვეყნდა სტატია, რომელიც ემორის უნივერსიტეტის (აშშ) ნეირობიოლოგიურ კვლევებს ეფუძნება. მღრღნელებზე ჩატარებულმა ლაბორატორიულმა ცდებმა გამოააშკარავა, რომ მათ ორგანიზმში ვაზოპრესინის ხელოვნურად გაზრდის შედეგად, მღრღნელებს შორის უფრო მჭიდრო “მეგობრული” კავშირი მყარდებოდა. </span></p> <p> </p> <p><span>“მღრღნელების ბაზალურ განგლიაზე (ნერვული კვანძი, რომელიც მდებარეობს თავის ტვინში თალამუსსა და ჰიპოთალამუსს შორის) ვაზოპრესინის რეცეპტორების ზემოქმედებამ დაგვანახა, რომ მათ ერთმანეთთან ფიზიკური სიახლოვე უნდოდათ, სხეულებით ეკვროდნენ ერთმანეთს. რაც უფრო მაღალი იყო ვაზოპრესინის ზემოქმედება, მით უფრო მეტად უჭირდათ განცალკევება”, – წერს Scientific American. </span></p> <p> </p> <p><i><span>სიყვარულის “მარადიულობის” ქიმიური ფორმულა</span></i></p> <p> </p> <p><span>პირველად იყო ოქსიტოცინი, – 1909 წელს ამერიკელმა მეცნიერმა ჰენრი დეილმა აღმოაჩინა, რომ მშობიარობის შემდგომ საათებში დედის ჰიპოთალამუსში გამომუშავდება დიდი რაოდენობით ნივთიერება, რაც სარძევე ჯირკვლებში რძის ჩადგომას ეხმარება. </span></p> <p> </p> <p><span>მოგვიანებით, 1950-იან წლებში ბიოქიმიკოსმა ვინსენტ დიუ ვინიომ, მომავალში ნობელის პრემიის ლაურეატმა, დაადგინა, რომ “დედობრივი სიყვარულის” გარდა ცხრა ამინომჟავისგან შემდგარი ჰორმონი ოქსიტოცინი რომანტიკული სიყვარულის დროსაც გამომუშავდება. უფრო მეტიც, </span><span>ყველაზე ძლიერად ეს ჰორმონი სქესობრივი კავშირის შედეგად მიღებული სიამოვნების დროს გამოიყოფა, განსაკუთრებით ორგაზმის განცდისას. </span></p> <p> </p> <p><span>როგორც ირკვევა, ოქსიტოცინისა და ვაზოპრესინის გამომუშავების ხარისხი ადამიანებს ორ ჯგუფად ჰყოფს. ხანგძლივმა კვლევებმა და დაკვირვებამ “სიყვარულის მარადიულობა” სხვა პრიზმიდან დაგვანახა. </span></p> <p> </p> <p><span>სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ნეირობიოლოგმა და ნეიროენდოკრინოლოგმა რობერტ საპოლსიმ ადამიანებისა და პრიმატების ქცევის შესწავლას 40 წელი მოანდობა, რის შედეგადაც არაერთი წიგნი და სამეცნიერო ნაშრომი გამოსცა. სიკეთის და ბოროტების ნეიორობიოლოგიური ასპექტების, სიყვარულისა და სიძულვილის მიზეზშედეგობრივი კავშირი ადამიანის ტვინთან და ჰორმონებთან, – საპოლსკის კვლევები მრავალფეროვანია. რამდენიმე წლის წინ კი სტენფორდის უნივერსიტეტში წაკითხულ ერთ-ერთ ლექციაზე მან თქვა, რომ </span><span>“სიყვარულის ქიმია” კაცობრიობას ორად ხლეჩს: “ის, ვინც მზადაა მისი პარტნიორის ხელებში გარდაიცვალოს ღრმად მოხუცებული და ის, ვინც ხუთ წელზე დიდხანს ერთ პარტნიორთან ვერ ძლებს”. </span></p> <p> </p> <p><span>“როდესაც კვლევაში მონაწილე ადამიანების ტვინი გადავიღეთ, კარგად გამოჩნდა, რომ შეყვარებულის ფოტოს დანახვისას სიყვარულის ჰორმონები ძალიან დიდი და სწრაფი რაოდენობით გამომუშავდებოდა. გავიდა ხუთი წელი და ამ კვლევაში მონაწილე ადამიანებს ხელახლა დავუკავშირდით. ნაწილს ისევ ვაჩვენეთ მათი შეყვარებულების ფოტოები და აღმოჩნდა, რომ რამდენიმე მათგანის ტვინი და ჰორმონები ყოფილ პარტნიორებზე ან საერთოდ არ რეაგირებდა ან უარყოფითი, შფოთვითი რეაქცია ჰქონდა”, – თქვა რობერტ საპოლსკიმ. </span></p> <p> </p> <p><b>—————————-</b></p> <p> </p> <p><span>სამწლიანი სასიყვარულო ურთიერთობის დასრულების შემდეგ, კატომ საკვებისა და ძილის გარეშე ორი კვირა გაატარა. დღეს ფიქრობს, რომ მის ცხოვრებაში ეს ყველაზე რთულად გადასალახი პერიოდი იყო, მაგრამ ძალების აღდგენა იმაზე ადვილი ყოფილა, ვიდრე თავიდან წარმოედგინა. </span></p> <p> </p> <blockquote> <p><span>“თუ ვინმე ახლა ამ გზას გადის, ვეტყოდი, რომ მიტოვებით გამოწვეული ტკივილი აუტანელია, მაგრამ მომავლის ვერდანახვა მხოლოდ იმ მიჯაჭვულობითაა განპირობებული, რომლის გაწყვეტაც შენზეა დამოკიდებული. ასეთ დროს თავს ვიიმედებთ, რომ პარტნიორის გულგრილობა დროებითია ან მოჩვენებითი. სინამდვილეში, უბრალოდ აღარ უნდიხარ და შენც უნდა დაასრულო, უბრალოდ ხელი უნდა გაუშვა”. </span></p> </blockquote> <p> </p> <p><span>სასიყვარულო კავშირის დასრულების შემდეგ ერთ-ერთი ყველაზე ბნელი ფაზა გულგრილობა რომ არის, ინგლისელი მწერალი სომერსეტ მოემიც წერდა. იგი გადაყვარებას სიკვდილზე დიდ ტრაგედიად ასახელებდა: “საშინელი განცდაა უყურო მას, ვინც მთელი გულით გიყვარდა და მის გარეშე ცხოვრება ვერ წარმოგედგინა, დღეს კი აცნობიერებ, რომ მასთან სამუდამო განშორება აღარც გადარდებს. სიყვარულის ყველაზე დიდი ტრაგედია ხომ გულგრილობაა?!”</span></p> <p> </p> <p><i><span>*რესპონდენტების სახელები უსაფრთხოების მიზნით შეცვლილია. დღიურის ჩანაწერი გამოყენებულია ავტორის თანხმობით. </span></i></p> <p> </p> <p><b>გამოყენებული ლიტერატურა: </b></p> <p><span>რობერტ საპოლსკის წიგნი “</span><span>A Primate’s Memoir: Love, Death and Baboons in East Africa”, ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის ჟურნალში გამოქვეყნებული </span><span>ინტერვიუ თომას შერმანთან, Scientific American-ის სამეცნიერო სტატიები, National Geographic-ის ინტერვიუ სინტია კუბუსთან, სამეცნიერო ნაშრომი: </span><span>“A Neuroscientist’s Journey Through Romance, Loss, and the Essence of Human Connection”. </span></p>
<p><span style="font-weight: 400;">2023 წლის 7 ოქტომბერს პალესტინური სამხედრო ფორმირებები, ისლამისტური და პალესტინური ნაციონალისტური ორგანიზაცია „ჰამასის“ მეთაურობით, თავს დაესხნენ ისრაელის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიას, მოკლეს და მძევლად აიყვანეს ისრაელის ასობით მოქალაქე, რომელთა შორისაც დიდ ნაწილს სამოქალაქო პირები შეადგენდნენ. ამის საპასუხოდ, ისრაელმა აქტიური სამხედრო ოპერაცია დაიწყო ჰამასის მიერ კონტროლირებად ღაზას სექტორში, რასაც ძალიან დიდი მსხვერპლი მოჰყვა პალესტინურ მოსახლეობაში და ისრაელის მიერ არაერთი </span><a href="https://palestine.un.org/en/271470-hamas-israel-committed-war-crimes-claims-independent-rights-probe"><span style="font-weight: 400;">სამხედრო დანაშაული </span></a><span style="font-weight: 400;">იქნა ჩადენილი. საერთაშორისო ტრიბუნალმა კი გამოძიება დაიწყო ისრაელის ხელისუფლების წინააღმდეგ სამხედრო დანაშაულების გამო, რომელთაც პოტენციურად </span><a href="https://www.icj-cij.org/case/192"><span style="font-weight: 400;">გენოციდის ხასიათი გააჩნდათ</span></a><span style="font-weight: 400;">. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">კონფლიქტმა სწრაფად მიიღო რეგიონული და გლობალური ხასიათი და მასში სწრაფად აღმოჩნდნენ ჩართული როგორც ისრაელის მთავარი მოკავშირე ამერიკის შეერთებული შტატები, ისე ლიბანი, რომლის ტერიტორიიდანაც ოპერირებს შიიტური ორგანიზაცია „ჰეზბოლა,“ რომელიც რეგიონში ირანის მთავარ მოკავშირედ და ამ უკანასკნელის სპონსორობით ორგანიზებული «წინააღმდეგობის ღერძის» ერთ-ერთ მთავარ კომპონენტად მოიაზრება. კონფლიქტში ასევე ჩაერთო თავად ირანიც, რომელიც, ისრაელის სპეცსამსახურების მიერ მის ტერიტორიაზე „ჰამასის“ პოლიტიკური ბიუროს თავმჯდომარის – ისმაილ ჰანიას მკვლელობის შემდეგ გამოუვალ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. ერთი მხრივ, ირანი, როგორც „ჰამასის“ და „ჰეზბოლას,“ ასევე ირანის და სირიის ტერიტორიაზე მოქმედი შიიტური ფორმირებების მთავარი სპონსორი, კონფლიქტში ისედაც იყო ჩართული, მაგრამ ისრაელის მიერ მოვლენების ამდაგვარმა ესკალაციამ ირანი მორალური დილემის წინაშე დააყენა, რომელიც მას აიძულებს ან გაზარდოს კონფლიქტში ჩართულობის დონე ისე რომ ეს უკვე მისთვის ხელსაყრელი არ იყოს ან თავი შეიკავოს ესკალაციისაგან და ამით, რეგიონში საკუთარ პრესტიჟს დიდი დარტყმა მიაყენოს. ამავე დროს, როგორც ისრაელის ხელისუფლების, ისე ჰამასის რიგებში პოლიტიკური ნების </span><a href="https://www.dw.com/en/israel-hamas-cease-fire-why-has-no-deal-been-closed-yet/a-69940175"><span style="font-weight: 400;">ნაკლებობის </span></a><span style="font-weight: 400;">გამო, ცეცხლის შეწყვეტის და შემორჩენილი ისრაელელი მძევლების გათავისუფლების პერსპექტივა საკმაოდ ბუნდოვანია. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">მიუხედავად ისრაელ-არაბთა ხანგრძლივ კონფლიქტში პალესტინის ცენტრალური როლისა, არაბული ქვეყნების უმრავლესობა, პალესტინელების რაიმე სახის სამხედრო მხარდაჭერისაგან დიდი ხანია თავს იკავებს და გამონაკლისი არც ამჯერად მოხდა. ერთადერთ გამონაკლისად იემენში მოქმედი, ჰუსიების სახელით ცნობილი ორგანიზაცია „ანსარულლაჰი“ იქცა, რომელიც ირანის ახლო მოკავშირეა და ამავე დროს აკონტროლებს თითქმის მთელ ყოფილი ჩრდილოეთ იემენის რესპუბლიკის ტერიტორიას. თუმცა ამ უკანასკნელის მოქმედებებიც უმეტესწილად წითელ ზღვაში საზღვაო ტრაფიკის საბოტირებით შემოიფარგლება. არაბული ქვეყნების, პირველ რიგში კატარის და ეგვიპტის ფოკუსი მთლიანად ისრაელს და ჰამასს შორის სამშვიდობო მოლაპარაკებების ორგანიზებითაა შემოფარგლული. რაც შეეხება სხვა ტიპის მხარდაჭერას, იქნება ეს პალესტინელი ლტოლვილების მიღება, ისრაელზე რაიმე სახის ზეწოლის განხორციელება თუ სხვა რამ, არაბული ქვეყნების უმეტესობა მაქსიმალური სიფრთხილის გამოჩენას და საკუთარი მოსახლეობის პრო-პალესტინურ განწყობებს და საკუთარ წმინდა პრაგმატულ ინტერესებს შორის ბალანსის შენარჩუნებას ამჯობინებს.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">რა განაპირობებს არაბული ქვეყნების უმეტესობის ასეთ განწყობას? ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ყურადღება უნდა მივაქციოთ როგორც რეგიონის ისტორიულ წარსულს, ისე თანამედროვე გეოპოლიტიკურ ფაქტორებს და რეგიონის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ მოთამაშეებს შორის არსებულ ძალთა ბალანსს და დინამიკას. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორი, არაბული ქვეყნების შიშია რომ პალესტინელი დევნილებისათვის საზღვრების გახსნა ღაზას სექტორის და ნაწილობრივ, დასავლეთ სანაპიროს მასობრივ დეპოპულაციას გამოიწვევს. პოტენციური ეთნიკური წმენდის ეს ალბათობა, მით უფრო იმის გათვალისწინებით რომ ისრაელი მისი განხორციელებით დაინტერესებული ჩანს, პირველ რიგში დიდი დარტყმა იქნება არაბული ქვეყნების, შემდგომ კი ირანის პრესტიჟზე და ყველანაირი პოტენციალი ექნება გამოიწვიოს იგივე რეაქცია რომელიც ისრაელ-არაბთა 1948 წლის ომს მოჰყვა, რომელმაც უშუალოდ შეუწყო ხელი თავისუფალ ოფიცერთა მოძრაობის შექმნას სხვადასხვა არაბულ ქვეყანაში და მათი ხელით ამ ქვეყნებში ხელისუფლების და პოლიტიკური ელიტის ცვლილების მიზეზი გახდა. ამავე დროს, პალესტინური მოსახლეობის ეთნოწმენდა მნიშვნელოვან გეოპოლიტიკურ საყრდენს ართმევს როგორც არაბულ სამყაროს, ისე ირანს, რომლებიც პალესტინელების საკუთარ </span><a href="https://www.meforum.org/62399/nasser-and-the-palestinians"><span style="font-weight: 400;">პროქსიდ </span></a><span style="font-weight: 400;">გამოყენებისაგან არასოდეს იხევდნენ უკან. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">მეორე ფაქტორი, რომლის გამოც არაბული ქვეყნები მაქსიმალურად ერიდებიან პალესტინელი დევნილების მიღებას, ისტორიული გამოცდილებაა, სადაც პალესტინელი დევნილების თუ დიასპორის მიერ არაერთ არაბულ ქვეყანაში შესრულებული როლი მკვეთრად უარყოფითი იყო და ამ ქვეყნების შიდა პოლიტიკაში საკმაოდ სერიოზული დესტაბილიზაცია გამოიწვია. მაგალითად, იორდანიაში, რომელიც თავდაპირველად ეგვიპტესთან ერთად პალესტინური ორგანიზაციების ერთ-ერთი მთავარი სპონსორი იყო და პალესტინურ ფორმირებებს საკუთარ ტერიტორიაზე ბაზების განთავსების საშუალებაც მისცა. მიუხედავად 1968 წელს გაფორმებული </span><a href="https://www.nytimes.com/1968/11/25/archives/jordan-pact-viewed-as-step-toward-militarism.html"><span style="font-weight: 400;">შეთანხმებისა</span></a><span style="font-weight: 400;">, რომლის მიხედვითაც პალესტინური ორგანიზაციები და იორდანიის ხელისუფლება ადგენდნენ იმ წესებს, რომლის მიხედვითაც პალესტინელებს იორდანიის ტერიტორიაზე მოქმედების უფლება გააჩნდათ, პალესტინურმა ფორმირებებმა, რომლებიც პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაციის სახელით იყვნენ გაერთიანებულები, არასწორად შეაფასეს საკუთარი ლეგიტიმაცია არაბულ სამყაროში და სხვა არაბული ქვეყნების მიერ შესაძლო მხარდაჭერის ალბათობა და იორდანიის ხელისუფლების წინააღმდეგ შეიარაღებული ამბოხება დაიწყეს, რომელსაც პალესტინელების მხარეს სირიის სამხედრო ინტერვენცია და</span><a href="https://www.cia.gov/resources/csi/static/Black-September-Jordan.pdf"><span style="font-weight: 400;"> შავი სექტემბრის</span></a><span style="font-weight: 400;"> სახელით ცნობილი სამოქალაქო ომი მოჰყვა. საბოლოოდ, დაპირისპირება პალესტინელების მარცხით და იორდანიიდან გაძევებით დასრულდა. პალესტინის გამათავისუფლებელმა ორგანიზაციამ თავისი შტაბი ლიბანის ტერიტორიაზე გადაიტანა, სადაც სექტარიანული პოლიტიკური სისტემა, ფაქციონალიზმი და ეფექტური ცენტრალური ხელისუფლების არარსებობა პალესტინურ ორგანიზაციებს მანევრირებისათვის საკმაოდ დიდ ზონას აძლევდა. მიუხედავად იმისა რომ ლიბანის ხელისუფლებამ პალესტინელ დევნილებს, არსებული მყიფე სექტარიანული ბალანსის დარღვევის შიშით, მოქალაქეობა და შესაბამისად, ხმის მიცემის უფლება არ მისცა, ამ უკანასკნელებმა, პირველ რიგში პალესტინის გათავისუფლების ორგანიზაციის საშუალებით, ლიბანის სამოქალაქო ომში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულეს და რამდენადაც ლიბანის მოსახლეობის ერთი ნაწილის მხარდაჭერა მოიპოვეს, იმდენად გაიუცხოეს ლიბანის მოსახლეობის დანარჩენი ნაწილი და ქვეყნის დესტაბილიზაციაში თავიანთი წვლილი შეიტანეს. საბოლოოდ, პალესტინელების აქტიურობას სამხრეთ ლიბანში ისრაელის ინტერვენცია და რეგიონის ხანგრძლივი ოკუპაცია მოჰყვა. პალესტინელი დევნილები ლიბანში დღემდე რჩებიან თემად, რომლის იურიდიული და პოლიტიკური სტატუსი პრობლემურია და ადგილობრივ მოსახლეობას მათ მიმართ არაერთგვაროვანი აზრები </span><a href="https://prrn.mcgill.ca/research/papers/haddad_0009.htm"><span style="font-weight: 400;">გააჩნია</span></a><span style="font-weight: 400;">. კიდევ ერთი ფაქტორი, რომელმაც არაბული ქვეყნების ელიტებს შორის პალესტინელების უარყოფითი რეპუტაცია გაამყარა, ერაყის მიერ კუვეიტის ოკუპაცია და ერაყის პირველი ომი გახლდათ. ერაყის შემოჭრის მომენტისთვის, კუვეიტში დაახლოებით 450 000 პალესტინელი დევნილი და შრომითი მიგრანტი ცხოვრობდა, რომელთა </span><a href="https://www.jstor.org/stable/4328660"><span style="font-weight: 400;">არც ისე მცირე </span></a><span style="font-weight: 400;">ნაწილმა ერაყის არმიასთან აქტიური თანამშრომლობის გზა აირჩია. სადამ ჰუსეინს მხარდაჭერა გამოუცხადა პალესტინის გამათავისუფლებელი ორგანიზაციის და პარტია ფათაჰის ლიდერმა იასირ არაფატმაც. შედეგად, ამერიკის შეერთებული შტატების ინტერვენციის და პირველ ერაყის ომში სადამ ჰუსეინის არმიის მარცხის შემდეგ კუვეიტის ხელისუფლებამ პალესტინელების ქვეყნიდან გაძევების გადაწყვეტილება მიიღო. ამავე დროს, პალესტინელების ამ გადაწყვეტილებამ, არამხოლოდ კუვეიტში არამედ მთლიანად ყურის არაბულ ქვეყნებში, პალესტინელების მიმართ ნდობა სერიოზულად შეარყია და მათდამი უარყოფითი დამოკიდებულება გააძლიერა. ისეთმა ქვეყნებმაც როგორებიცაა კატარი, საუდის არაბეთი და ბაჰრეინი საკმაოდ გაამკაცრეს პალესტინელების მიმართ დამოკიდებულება და მიუხედავად პალესტინის ადმინისტრაციის მცდელობებისა, რომლებიც 2005 წელს პალესტინის ადმინისტრაციის პრეზიდენტის მაჰმუდ აბასის მიერ </span><a href="https://www.nbcnews.com/id/wbna6701670"><span style="font-weight: 400;">საჯარო ბოდიშის მოხდით</span></a><span style="font-weight: 400;"> დასრულდა, პალესტინელების რეპუტაციამ ძალიან დიდი ზარალი განიცადა. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">მიუხედავად რეგიონში და მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში არსებული განწყობისა, არაბული ქვეყნების ელიტების საკმაო ნაწილის ისტორიულ და პოლიტიკურ მეხსიერებაში პალესტინელები არასანდო და პრობლემურ სოციალურ ჯგუფად მოიაზრებიან. რის გამოც, </span><b>მათი მთავარი პრიორიტეტი არა პალესტინის საკითხის მოგვარება, არამედ პალესტინური ფორმირებების საკუთარი ინტერესებისთვის გამოყენება და საკუთარი მოსახლეობის საკმაო ნაწილის პროპალესტინურ განწყობებს და საკუთარ პრაგმატულ ინტერესებს შორის მყიფე ბალანსის შენარჩუნებაა.</b><span style="font-weight: 400;"> მაგალითად, ეგვიპტე, რომელიც სერიოზულ </span><a href="https://www.reuters.com/world/africa/how-big-are-egypts-economic-challenges-2024-03-06/"><span style="font-weight: 400;">ეკონომიკურ კრიზისს </span></a><span style="font-weight: 400;">განიცდის და კვლავ სერიოზული პრობლემები აქვს სინას ნახევარკუნძულის კონტროლთან მიმართებაში, არანაირად არ არის დაინტერესებული მიიღოს პალესტინელი დევნილები, რომელთა დიდ ნაწილსაც იდეოლოგიურად მოტივირებულ და პოლიტიკურად რადიკალიზებულად თვლის და რომელთაც მის თვალში შავი სექტემბრის აჩრდილი უკან დაჰყვებათ. ყურის არაბულ ქვეყნებს კუვეიტის მოვლენები კარგად ახსოვთ და მიუხედავად საჯარო განცხადებებისა, ნაკლებად სავარაუდოა რომ მათი ლიდერების მოსაზრებები რადიკალურად შეცვლილიყო. ამავე დროს, პალესტინაში კონფლიქტის მორიგი ცხელი ფაზის დაწყებამდე, არაბულ ქვეყნებს და ისრაელს შორის, პირველ რიგში დასავლეთის მიერ დასპონსორებული ნორმალიზაციის ტენდენცია შეინიშნებოდა, რომელშიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა ისრაელის და პირველ რიგში სუნიტური არაბული ქვეყნების დაპირისპირება ირანთან. აბრაჰამის შეთანხმებით ცნობილ ხელშეკრულებას, რომელიც ისრაელს და არაბულ ქვეყნებს შორის ურთიერთობების ნორმალიზებას და ეკონომიკური ურთიერთობების გაღრმავებას ისახავდა მიზნად, კონფლიქტის დაწყებამდე, ბაჰრეინმა, არაბეთის გაერთიანებულმა საამიროებმა, მაროკომ და სუდანმა </span><a href="https://www.aljazeera.com/news/2023/9/15/map-which-mena-countries-have-diplomatic-ties-with-israel"><span style="font-weight: 400;">მოაწერეს ხელი</span></a><span style="font-weight: 400;">. დღის წესრიგში იდგა აშშ-ს სპონსორობით ისრაელს და საუდის არაბეთს შორის ურთიერთობების ნორმალიზებაც, თუმცა იმ რეაქციის გამო, რომელიც პალესტინაში კონფლიქტის ახალი ფაზის დაწყებას არაბულ სამყაროში მოჰყვა, საუდის არაბეთის ხელისუფლებამ ეს პროცესი ამ ეტაპზე</span><a href="https://edition.cnn.com/2024/05/02/middleeast/us-saudi-treaty-israel-palestinian-statehood-intl/index.html"><span style="font-weight: 400;"> შეაჩერა.</span></a><span style="font-weight: 400;"> იმის გათვალისწინებით რომ ისრაელს და არაბულ ქვეყნებს შორის ნორმალიზაციის პროცესი არაბულ ქვეყნებში </span><a href="https://arabcenterdc.org/resource/arab-public-opinion-about-israels-war-on-gaza/"><span style="font-weight: 400;">სახალხო მხარდაჭერის გარეშე </span></a><span style="font-weight: 400;">მიმდინარეობდა და სპარსეთის ყურის არაბულ მონარქიებს და ირანს შორის გეოპოლიტიკური დაპირისპირება გრძელდება, შეიძლება ითქვას რომ ის დინამიკა, რომელიც უშუალოდ ნორმალიზაციას განაპირობებდა ნარჩუნდება. შესაბამისად, მიუხედავად სირთულისა რომელიც საზოგადოების უარყოფით დამოკიდებულებას და პრაგმატულ ინტერესებს შორის ბალანსირებასთან არის დაკავშირებული, დიდია იმის ალბათობა რომ მიუხედავად ომის ხანგრძლივობის და ისრაელის ქმედებებისა, არაბული ქვეყნების ხელისუფლებების უმეტესობა, საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ მალევე დაუბრუნდება ისრაელთან ურთიერთობების ნორმალიზაციის პოლიტიკას. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">მესამე ფაქტორი პალესტინური ფორმირებების, მათ შორის ტრადიციულად სუნიტური ისლამის მიმდევარი ჰამასის, სექტარიანული სხვაობის მიუხედავად, ირანთან დაახლოებაა. არაბული სამყაროს მნიშვნელოვანი ნაწილი, </span><a href="https://www.aljazeera.com/news/2023/4/7/how-has-the-saudi-iran-divide-affected-the-middle-east"><span style="font-weight: 400;">საუდის არაბეთის</span></a><span style="font-weight: 400;"> მეთაურობით, ირანს მნიშვნელოვან გეოპოლიტიკურ კონკურენტად, მის მოკავშირეებს კი საკუთარი გავლენის წინააღმდეგ მიმართულ პრობლემად მოიაზრებს. შესაბამისად, მიუხედავად ოფიციალური განცხადებების და ამ ქვეყნების მოსახლეობის დიდი ნაწილის პალესტინის მხარდამჭერი განწყობებისა, ამ ქვეყნებისთვის მთავარი არა ისრაელის სამხედრო ოპერაციის შეჩერება და პალესტინის მოსახლეობის დახმარება, არამედ წმინდა პრაგმატული ინტერესებია, სადაც ჰამასის და ოპტიმალურ შემთხვევაში, ჰეზბოლას მარცხი და ისრაელის სამხედრო ინტერვენცია ლიბანში, საუდის არაბეთს და მის მოკავშირეებს საშუალებას მისცემს რეგიონში საკუთარი გავლენა ირანის ხარჯზე გააფართოოს. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ამგვარად, იმ უდიდესი ტრაგედიის მიუხედავად რომელიც დღეს პალესტინაში ხდება, არაბული ქვეყნების აბსოლუტური უმრავლესობის პოლიტიკურ ინტერესებში პალესტინა საკმაოდ მცირე ადგილს იკავებს. მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობის განწყობების გამო არაბული ქვეყნების ლიდერები იძულებულები არიან რიტორიკით თუ დიპლომატიურად პალესტინელებს მხარდაჭერა გამოუცხადონ, მაგრამ მათი გეოპოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესები, ისტორიული ფაქტების და რეგიონული დინამიკის გამო საკმაოდ განსხვავებულია და ამის გამო, რეალური პოლიტიკური ნება რომ არაბულმა ქვეყნებმა უფრო აქტიური როლი შეასრულონ კონფლიქტის გადაწყვეტაში ფაქტობრივად არ არსებობს. ასეთ რეალობაში, კონფლიქტს დასრულების ყველაზე რეალურ ვარიანტად ისევ პირველ რიგში დასავლეთის ქვეყნების მიერ ორგანიზებული ცეცხლის შეწყვეტის და მძევლების გათავისუფლების შეთანხმება რჩება.</span></p> <p> </p> <p> </p> <p><a href="https://www.mautskebeli.ge/free-column/1709">მთავარი ფოტო: ამანი, პალესტინის მხარდასაჭერი მიტინგი,</a><br /> 2023 წელი, ავტორი Annie Sakkab/Bloomberg/Getty Images</p>
<p><span style="font-weight: 400;">ისრაელ-პალესტინის „ომის“ უახლესმა ეპიზოდმა ისრაელის ნამდვილი სახე გამოააშკარავა. როგორც ისტორია გვიჩვენებს, ისრაელი არ არის და არც არასდროს ყოფილა ერი-სახელმწიფო. ისრაელი, რომელიც ერთი შეხედვით ებრაული იდენტობის თავშესაფარად თუ ტექნოლოგიური და ცივილიზაციური პროგრესის მაგალითად წარმოჩინდება, რეალურად დაარსების დღიდან ომის, რასიზმისა და კოლონიალური მენეჯმენტის აპარატი აღმოჩნდა. საბოლოოდ კი თანამედროვე რუსეთის მსგავს ტერორისტულ სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდა. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">მე „ომს“ ბრჭყალებში ვსვამ, რადგან სინამდვილეში ეს არ არის ომი. ომში, მოგეხსენებათ, მინიმუმ ორი ქვეყნის შეიარაღებული ძალები ებრძვიან ერთმანეთს. პალესტინელები კი უმეტესად ქვებით იგერიებენ ისრაელის ტანკებს. შესაბამისად, ამ საქმეთა ვითარებას ომს ვერავინ უწოდებს. რასაც დღეს საერთაშორისო საზოგადოება უყურებს (და სხვა არაფერს აკეთებს), ეს არის, ცალსახად, გენოციდი. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">1948 წლის 14 მაისს დაარსდა ეგრეთ წოდებული ისრაელის სახელმწიფო და დიდი ბრიტანეთის ჯარმა დატოვა ალ-ქუდსი (იერუსალიმი). მე არ ვარ ისტორიკოსი, არაფერი ვიცოდი ისრაელისა და პალესტინის წარსულისა თუ აწმყოს შესახებ, შესაბამისად, ბევრი გულუბრყვილო კითხვა გამიჩნდა. მაგალითად: რას აკეთებდა იქ ბრიტანეთის ჯარი და რა იყო მისი როლი ან საჭიროება ისრაელის დაარსებაში? აქვე მეორე, უფრო ხშირად დასმული კითხვა: რა ხდებოდა „წმინდა“ მიწაზე ისრაელის დაარსებამდე? </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ამ ორივე კითხვის შესანიშნავი პასუხი მოიძებნება ნაომი შეფერდის წიგნში </span><i><span style="font-weight: 400;">„ქვიშის დამუშავება: ბრიტანეთის მმართველობა პალესტინაში 1917-48“ </span></i><span style="font-weight: 400;">და უსამა მაკდისის წიგნში </span><i><span style="font-weight: 400;">„თანაცხოვრების ეპოქა“. </span></i><span style="font-weight: 400;">შესაბამისად, არც 7 ოქტომბერს დაწყებულა ეს ყველაფერი და არც 1948-ში, არამედ 1917 წლის 2 ნოემბერს ბალფურის დეკლარაციის გამოქვეყნებით. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ბრიტანეთის ჯარის პალესტინაში შეჭრის შემდგომ გამოქვეყნდა ბალფურის დეკლარაცია, რომელიც პალესტინაში ებრაელი ხალხის ეროვნული კერის დაარსებას მოიაზრებდა, მაგრამ რატომ დაინტერესდა მოულოდნელად ინგლისი ებრაელი ხალხისთვის ახალი „ეროვნული კერის“ (</span><i><span style="font-weight: 400;">National Home)</span></i><span style="font-weight: 400;"> დაარსებაში? ამ დოკუმენტს ერთადერთი დანიშნულება ჰქონდა: სიონიზმის სტრატეგიული გამოყენება, რისი მიზანიც პალესტინის ტერიტორიაზე ბრიტანულ ინტერესებს მორგებული ადმინისტრაციული ერთეულის ჩამოყალიბება და ხელშეწყობა იყო.. ამ ყველაფერმა სამომავლოდ (1948 წლიდან დღემდე) პალესტინელი ხალხის ეთნიკური წმენდისა და გენოციდისთვის იდეალური პირობეი შექმნა. ნაციონალისტი სიონისტები, 1917 წლიდან, სწორედ ამ დანიშნულებას ასრულებდნენ ინგლისისთვის და დღეს უკვე ამერიკის სახელით განაგრძობენ. თუმცა, არც რუსეთისა და მანამდე არც საბჭოთა კავშირის ინტერესების მიღმა ყოფილა, პალესტინის სიონისტებით მომარაგება. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">დღეს ცნობილი ფაქტია რომ მანდატების სისტემა ომისა და კოლონიური პროექტის ნაწილი იყო. მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში მანდატების სისტემა გაეროს სამეურვეო საბჭომ ჩაანაცვლა, თუმცა ამის შედეგად ძალთა ასიმეტრიაში არავითარი რეალური ცვლილება არ მომხდარა. სიონიზმის იდეასა და ისრაელის დაარსებას 1917 წლიდან მოყოლებული ებრაული საზოგადოების არაერთი წარმომადგენელი ეწინააღმდეგებოდა. სიონიზმსა და ებრაელობას არაფერი ჰქონდათ საერთო, ეს ყალბი იდენტობა ყოველთვის იმპერიალისტურ მიზნებს ემსახურებოდა. ვფიქრობ, პარალელის გავლება შეიძლება სიონიზმსა და პუტინის რუსიფიკაციის პროექტს შორის, სადაც ყველა პოსტსაბჭოთა ქვეყნის გენეალოგია, მოულოდნელად რუსულ ელემენტს ატარებს. თუ სიონიზმი ებრაული იდენტობის გაყალბებასა და სამხედრო მობილიზაციას გულისხმობს, პუტინის რიტორიკა პოსტსაბჭოთა იდენტობებს მსგავსი პრინციპით აყალბებს. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">სუბიექტურობის წარმოება, მმართველობის ახალი ფორმა და ტაქტიკაა, რომელსაც მიმართავდნენ სხვა იმპერიები, მათ შორის საბჭოთა რეპრესიული აპარატიც, მაგრამ მისი ტაქტიკისგან ფუნდამენტურად განსხვავდება. მიუხედავად იმისა, რომ ამ სტრატეგიას ჩვენ უშუალოდ ლიბერალური მართვის ტექნიკა შეგვიძლია ვუწოდოთ საქართველოს კონტექსტში, რუსეთი მას ბევრად უფრო აქტიურად (თუმცა არაეფექტურად) იყენებს ვიდრე დასავლეთი. რუსული ნეოლიბერალიზმისა და </span><i><span style="font-weight: 400;">პუტინისტური რეიგანომიკის</span></i><span style="font-weight: 400;"> საკითხს ცალკე განხილვა სჭირდება. ამ ეტაპზე უნდა გადავდოთ. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">სიონიზმი გულისხმობს ებრაული იდენტობის „მდუმარე ხორცად“ გადაქცევას, მის დადუმებას და მის ნაცვლად სხვა, ყალბი იდენტობის წარმოებას. სიონიზმი, როგორც იდეოლოგია, დისკურსის და ერთგანზომილებიანი შაბლონების უწყვეტი წარმოებაა, მისი მიზანია სიმართლის გაყალბება. ასე მაგალითად, გენოციდის კრიტიკის საპასუხოდ, ისინი აცხადებენ: </span><i><span style="font-weight: 400;">„ეს არის ანტისემიტიზმი, პალესტინელებს არ ადარდებთ საკუთარი ხალხის სიცოცხლე, ისინი ბავშვებს ტერორისტებად ზრდიან, ისინი საკუთარ მოსახლეობას ფარად იყენებენ, ჰამასი უნდა განადგურდეს.“ </span></i><span style="font-weight: 400;">თუ თავდაპირველად სიონიზმი ომის წარმოების საშუალება იყო, დღეს ის საკუთარი კოლონიალური ცოდვების შენიღბვას ემსახურება. ომი უკვე გენოციდად გადაიქცა, რომელიც თვითუარყოფას უფრო ჰგავს ვიდრე თავდაცვას. იმდენად შემზარავია დღევანდელი ვითარება, რამდენადაც სიმპტომატური. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ბალფურის დეკლარაციის შინაარსის პრობლემებს რომ თავი დავანებოთ, მაგალითად, უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე სხვა ქვეყნის დაარსება, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ჩვენ ვხედავთ როგორ ხდება სრულიად ახალი მექანიზმების ამოქმედება, სადაც დასავლეთი საკუთარი კოლონიალური ცოდვების დამალვას აგრესიული სამხედრო-ინდუსტრიული და იდეოლოგიური მეთოდებით ცდილობს. არაერთი ისტორიკოსი ამბობს, რომ თავად ისრაელის დაარსება დასავლური ანტისემიტიზმის (კიდევ ერთი) გამოხატულება იყო. ასევე, ისტორიულიად აღიარებული ფაქტია, რომ სიონიზმის პოლიტიკური დანიშნულება, ბრიტანეთის მიერ ამერიკისა და რუსეთის ებრაული საზოგადოების მობილიზაცია იყო, რათა მათ გავლენა მოეხდინათ საკუთარ მთავრობებზე ომში მონაწილეობის გასაგრძელებლად. სიონიზმი ყოველთვის ომის და პოლიტიკური მობილიზაციის სტრატეგია იყო. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ნაომი შეფერდი თავის ისტორიულ კვლევას პალესტინაში მყოფი ბრიტანელი ადმინისტრატორების და საჯარო მოხელეების (კოლონიალისტი მმართველების) წერილებს, დღიურებს, ოფიციალურ დოკუმენტებსა და მემუარებზე აფუძნებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის ებრაული და არაბული იდენტობის კოლონიზაციის ისტორიას და მის „მდუმარე ხორცად“ ქცევის პროცესს აღწერს. ეს კოლონიალისტური მზერა ომის წამაქეზებელ ერთგანზომილებიან იდენტობებს აწარმოებდა.</span></p> <p><span style="font-weight: 400;"> </span></p> <p><span style="font-weight: 400;">პალესტინა მიეკუთვნებოდა იმ რიგ მიწებსა და ტერიტორიებს, რომელიც ერთა ლიგამ (League of Nations) სამანდატოდ გადასცა ბრიტანეთს პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ. დროთა განმავლობაში, არაბული და სიონისტური შეხედულებების შეუთანხმებლობის შედეგად კონფლიქტი ეტაპობრივად მზარდი და დაუმორჩილებელი ხდებოდა. ასეთივე მზარდი და დაუმორჩილებელი გახდა კონფლიქტი საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის იმპერიული მმართველობის ქვეშ, რომელიც აყალიბებდა აფხაზურ იდენტობას. ბრიტანეთი ნათლად ხედავდა, რომ „პალესტინა-ისრაელი“ ყველაზე პრობლემურ კოლონიად იქცეოდა. ამრიგად, 1948 წელს „ისრაელის დაარსების“ აქტი, სინამდვილეში ინგლისის მიერ მისივე გაუბედურებული კოლონიის, მისივე წინდაუხედავი პოლიტიკური რიტორიკის შედეგად შექმინილი დაპირისპირების, უპასუხიმგებლოდ მიგდების და მიტოვების აქტი აღმოჩნდა. ომი მოგებული იყო და სიონიზმს დანიშნულება აღარ ქონდა. „პალესტინა-ისრაელი“ ამ მომენტიდან გაერთიანებული ერების (United Nations) მმართველობის ქვეშ მოექცა. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">1948 წელს ინგლისის მანდატი დასრულდა. ამერიკამ და საბჭოთა რუსეთმა აღიარეს ისრაელის დამოუკიდებელი სახელმწიფო. პრეზიდენტ ჰარი ტრუმენის ბრძანებით, ამერიკამ დეტალურად დაიწყო პალესტინის სიტუაციის შესწავლა. შეიქმნა სპეციალური საერთაშორისო ორგანიზაციები, მათ შორის UNSCOP ‘გაერთიანებულ ერთა პალესტინის სპეციალური კომიტეტი’ და ‘ანგლო-ამერიკული საგამოძიებო კომიტეტი’ (Anglo-American Committee of Inquiry), რომლებიც კონკრეტულად „ისრაელი-პალესტინის“ მართვის საკითხებით დაკავდნენ. ამ დროს შეიქმნა „გაყოფის გეგმა“, რომელიც პალესტინის ორ ნაწილად დაყოფას მოიაზრებდა. ბუნებრივია, პალესტინის არაბი და არასიონისტი ებრაელების მოსახლეობა თავიდანვე წინააღმდეგი იყო მსგავსი შეთანხმების, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა დროთა განმავლობაში, სიონისტებიც აღარ კმაყოფილდებოდნენ მსგავსი მორიგებით. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">1948 წლიდან კოლონიალური ესტაფეტა და სიონისტი მენეჯერების არმია ნაწილობრივ გადაეცა ამერიკას. აღსანიშნავია, რომ სიონიზმი სრულიად ევრო-ატლანტიკური და რუსული კოლონიალური აზროვნების პროდუქტია და არ წარმოადგენს ებრაულ იდენტობას. ‘საკუთარი ქვეყნის სხვის მიწაზე დაარსება’ ფუნდამენტურად იმპერიალისტური აზროვნების სტილია და ამ ფართო იმპერიული ლოგიკის ნაწილია რუსეთი და ჩინეთის სხვა მხრივ განსხვავებული სტრატეგიები. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">აღსანიშნავია, რომ პალესტინა მრავალფეროვანი რელიგიური და კულტურული გარემოთი გამოირჩეოდა. საწყის ეტაპზე აშკენაზი რუსი და ევროპელი სიონისტების ემიგრაცია პალესტინაში სრულიად შეუმჩნეველი იყო, მეტიც, პალესტინის მულტიკულტურულ გარემოში, სადაც უკვე პალესტინელი ებრაელები და არაბი ქრისტიანები ცხოვრობდნენ, სიონისტებს დადებითი განწყობითაც მიესალმნენ. ასე თუ ისე, ეთნოსი და რელიგია პრობლემას არ წარმოადგენდა. დაპირისპირებები მხოლოდ მას შემდეგ დაიწყო, რაც სიონიზმმა თავისი რადიკალური, ნაციონალისტური და კოლონიური სახე გამოავლინა. რუსი და ევროპელი ებრაელების ყოველ ახალ ემიგრაციულ ტალღას მეტი რადიკალიზმი და ნაციონალიზმი მოჰყვებოდა. ის ყოველ ჯერზე არსებულ იმპერიალისტურ ძალასთან კოლაბორაციონიზმის გზით, პალესტინელი ებრაელის იდენტობას, საკუთარი სიონისტური ვარიაციით ანაცვლებდა. </span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ზემოაღწერილი იმპერიალისტური პრაქტიკებით და რელიგიური მითოსით მოცული რიტორიკით, რომელიც „წმინდა მიწისა“ და „რჩეული ხალხის“ გარშემო ტრიალებს, დროთა განმავლობაში პალესტინა ისრაელის სასაკლაოდ გადაიქცა. დღეს ისრაელი რელიგიური ფანატიზმით არა მხოლოდ მიმდინარე გენოციდის, არამედ გლობალური და ისტორიული კოლონიალური წარსულის გამართლებას ცდილობს. უკვე ევროკავშირის წევრმა სამმა ქვეყანამ აღიარა პალესტინის დამოუკიდებლობა: ესპანეთმა, ნორვეგიამ და ირლანდიამ. ევროკავშირსა და ისრაელს შორის ურთიერთობები უფრო და უფრო იძაბება, ამერიკაში სტუდენტური პროტესტები არ ცხრება. ყველაფერი იმაზე მიანიშნებს, რომ მალე ყველა პროგრესულ დასავლურ ქვეყანას მოუწევს მღელვარე უკმაყოფილებისთვის თვალის გასწორება. სხვა შემთხვევაში, რთული იქნება საუბარი საერთაშორისო სამართალსა თუ დემოკრატიაზე. </span></p> <p> </p> <p><strong>ბიბლიოგრაფია</strong></p> <ol> <li style="font-weight: 400;" aria-level="1"><span style="font-weight: 400;">Makdisi, U. (2019). </span><i><span style="font-weight: 400;">Age of coexistence: The ecumenical frame and the making of the modern Arab world</span></i><span style="font-weight: 400;">. Univ of California Press.</span></li> <li style="font-weight: 400;" aria-level="1"><span style="font-weight: 400;">Shephard, N. (1999). </span><i><span style="font-weight: 400;">Ploughing sand: British rule in Palestine, 1917-1948</span></i><span style="font-weight: 400;">. Rutgers University Press.</span></li> </ol>
<h6><em>ტექსტს, </em><em>მ</em><em>ადლობის ნიშნად, </em><em>ჩემს მეგობარს და სათაურის ავტორს ვუძღვნი, </em><em>რომელმაც </em><em>მიბიძგა საკუთარი აზრების ამ ფორმით ამოთქმისკენ.</em></h6> <p> </p> <p>დასაწყისისთვის რამდენიმე ფსიქოლოგიურ ფაქტს გეტყვით, რომელიც 21-ე საუკუნის ადამიანებს თანაბრად გვეხება, განურჩევლად სად და როგორ ვცხოვრობთ, ან როგორ აღვიქვამთ სამყაროს.</p> <p> </p> <p>ფაქტი #1 დოპამინი დამოკიდებულს გხდის ინფორმაციის მუდმივ ნაკადზე. (dopamine seeking-reward loop)</p> <p>ფაქტი #2 შეყვარებულობა ბიოქიმიურად იგივეა რაც ობსესიურ-კომპულსური აშლილობა.</p> <p>ფაქტი #3 მარტოსულობას ისეთივე უარყოფითი გავლენა აქვს ადამიანის ჯანმრთელობაზე, როგორც თამბაქოზე მუდმივ დამოკიდებულებას.</p> <p> </p> <p>რა საერთო აქვს ამ სამ ფაქტს ერთმანეთთან, თუ ჩვენს ყოველდღიურობასთან მიმართებით განვიხილავთ?</p> <p>საყოველთაოდ ცნობილია, რომ სოციალური მედია ჩვენში დამოკიდებულებას იწვევს. დროისა და ემოციური რესურსის უმეტეს ნაწილს ციფრულ სამყაროში ვხარჯავთ. შეყვარებულობის მსგავსი ინტენსიური, ყოვლისმომცველი განცდების უნარი კი გვიქვეითდება. თანამედროვე სამყარო, თავისი პოლიტიკური თუ სოციალური წესრიგითა და ტექნოლოგიური პროგრესით, გამეტებით გვიბიძგებს მარტოობისკენ. მარტოობის განცდა თავის მხრივ, კატალიზატორგამოცლილი მანქანის გამონაბოლქვივით გვახრჩობს და ისევ ციფრული სამყაროს მორევის სიღრმისკენ მიგვაქანებს.</p> <p>“1930 წელს ჯონ მეინარდ კეინზმა იწინასწარმეტყველა, რომ საუკუნის ბოლოსათვის დიდი ბრიტანეთისა თუ შეერთებული შტატების მსგავს ქვეყნებში ტექნოლოგია ისე განვითარდებოდა, 15-საათიანი სამუშაო კვირის შემოღება გახდებოდა შესაძლებელი. მართალიც იყო. ტექნოლოგიური მიღწევები ამის საშუალებას უდავოდ იძლევა. არადა, მსგავსიც არაფერი ხდება. ტექნოლოგიას ისე უცვალეს სახე, რომ უფრო მეტი საშუალება გაჩნდეს, რომ ჩვენ, ყველამ უფრო მეტი ვიმუშაოთ. ამის მისაღწევად ისეთი სამსახურების შექმნა გახდა საჭირო, რომლებიც, უბრალოდ, უაზროა. ძალიან ბევრი ადამიანი, განსაკუთრებით ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში, მთელი ცხოვრება ასრულებს სამუშაოს, რომელიც გულის სიღრმეში იცის, რომ სულაც არაა აუცილებლად შესასრულებელი. ამ ვითარებით გამოწვეული მორალური და სულიერი ზიანი მეტად დიდია – იარად ატყვია ჩვენს კოლექტიურ სულს. და მაინც, მასზე თითქმის არავინ საუბრობს.” – წერს დევიდ გრებერი თავის სტატიაში, <a href="https://indigo.com.ge/articles/uazro-samsaxurebis-fenomenze-david-graeber?fbclid=IwAR0XVX5jay0GSxnOuQSfe4uj-oyjI_Al7V5NkXN2D4k2aZ8d3LpNf-efWcg">უაზრო სამსახურების ფენომენზე</a>.</p> <p>კაპიტალისტურ სამყაროში ადამიანი მუშაობს ერთადერთი, გაცნობიერებული თუ გაუცნობიერებელი მიზნისთვის – გახდეს უკეთესი მომხმარებელი, რომელსაც შეუძლია იყიდოს ყველაფერი, რასაც ბაზარი შესთავაზებს. გინდა გქონდეს უფრო და უფრო მაღალი შემოსავალი, იშოვო უფრო მეტი ფული, რომ შემდეგ დაუნანებლად ხარჯო უსარგებლო ნივთებში. იყიდო ყველაფერი, რამდენიმე ცალი და ნაირფერი, მუდმივად განახლებადი ვერსიებით. ყველაფერი, რაც ისედაც გაქვს, ან რაც არც არასდროს გჭირდებოდა და ამისთვის გაუთავებლად იმუშაო, გაატარო ცხოვრების უმეტესი ნაწილი სამსახურში, სადაც შენი სასიცოცხლო რესურსი, ისედაც წარმოუდგენელი კაპიტალის მფლობელ კონგლომერატებს მოხმარდება. მსხვილი და მცირე კორპორაციები კი, ორმაგად სარგებლობენ ამ ყველაფრით. მათ ჰყავთ როგორც მუდმივი, მათზე დამოკიდებული მუშახელი, ასევე მათი პროდუქციის მუდმივად წარმოების გარანტი – მომხმარებელი, რომელიც ყოველ ხელფასზე ახლიდან იჯერებს “ბედნიერების ყიდვის” იდეას.</p> <p>ამ უწყვეტი ჯაჭვის უსაფრთხო ფუნქციონირებაზე ისევ იგივე სისტემა ზრუნავს. “<a href="https://www.youtube.com/watch?v=DnPmg0R1M04">ბედნიერების მექანიზმები</a>” ასე ქვია დოკუმენტურ ფილმს, რომელიც აღწერს ზიგმუნდ ფროიდის დის შვილის – ედვარდ ბერნაისის ცხოვრებისა და საქმიანობის დეტალებს. ბერნაისი მე-20 საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ადამიანად ითვლება. 1947 წელს გამოიცა მისი, ფაქტიურად ავტობიოგრაფია, წიგნი სახელად “პროპაგანდა,” რომელიც შეიძლება მივიჩნიოთ მასების ფსიქოლოგიის მართვის ერთგვარ სახელმძღვანელოდ. წიგნში დეტალურადაა აღწერილი, თუ როგორ იყენებს კაპიტალიზმი პროპაგანდას მართვის მექანიზმად, სწორედ ტოტალიტარული მმართველობის რეჟიმების მსგავსად და რადგან ტერმინი “პროპაგანდა” დროთა განმავლობაში უარყოფითი მნიშვნელობის მატარებელი გახდა, ის მარტივად ჩანაცვლდა თანამედროვე, მოდური და პრესტიჟული ტერმინებით, როგორიცაა მაგალითად, მარკეტინგი, პიარი და საზოგადოებასთან ურთიერთობა.</p> <p>გრძელი შესავალი გამოვიდა, თუმცა დროა უფრო საინტერესო ნაწილზე გადავიდე და პირად გამოცდილებაზე დაყრდნობით მოგიყვეთ, როგორი გემო აქვს სიღარიბის მენეჯმენტს ჩემს კაპიტალისტურ რეალობაში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა განვითარებად ქვეყანაში ვცხოვრობ, სახელმწიფო სადავეები კი, პრორუსი ავტოკრატიისკენ გადახრილი ხელისუფლების ხელშია, რომელიც რეპრესიული რეჟიმისა და ერთპიროვნული მართველობის დაკანონებას ცდილობს.</p> <p> </p> <p>მოკლედ, თემას რომ არ გადავუხვიო, დავუბრუნდები ფაქტს #1 – ინფორმაციის მუდმივი წაყროს შესახებ.</p> <p> </p> <p>გამოდიხარ სამსახურიდან, საშინლად შეღონებული და დაღლილი, იღებ ტელეფონს, ხსნი სოციალურ მედიას და თითოეული ინფორმაცია ენით აღუწერელ ტკივილსა და სევდას გგვრის. ტკივილის წყაროა როგორც ლოკალურად, შენს ქვეყანაში მიმდინარე ამბები, ისე გლობალურად მიმდინარე მოვლენები. ყველაფერზე მიგიწვდება ხელი, ყველანაირი საშინელებისგან ერთი ასქროლვა გაშორებს და თუ მაინც ჯიუტად უსწორებ თვალს ასეთ რეალობას, ესკაპიზმს არ ეძლევი და განაგრძობ ზღვა ინფორმაციის ანალიზს, ამ პროცესში მხოლოდ საკუთარ უძლურობას აცნობიერებ, უიმედობისა და უსამართლობის განცდა გიპყრობს. ისედაც უსაზღვროდ დაღლილი ტვინის ნეირონებს ეუბნები, რომ სამყაროში, რომელიც ახლა შენი ერთადერთი რეალობაა, კარგს არაფერს უნდა ელოდო. მიუყვები გზას სახლისკენ, სადაც ზღურბლიდანვე ახალი მოვალეობების მთელი წყება გეგებება, შენ კი იცი, რომ ხვალაც ზუსტად იგივე დღე გელის, ზეგაც, მაზეგაც.</p> <p>სწორედ ამ დროს და ამ მომენტში, უსასურულო ინფორმაციის უწყვეტ, ციფრულ ფურცელში, როგორც მატრიცაში “<a href="https://www.youtube.com/watch?v=rDZagKwUDPo">glitch” </a> შენს თვალწინ, შენი საყვარელი ფერისა და სასურველი სილუეტის მქონე სპორტული მაისური ჩნდება. დიახ! აი ისიც! მომავლის ნათელი წერტილი! ასეთ დროს, სპორტული მაისური, რომელიც ფასდაკლებით მხოლოდ 59 ლარი ღირს, უბრალო მაისური არ არის. ეს იმედის სიმბოლოა და თავის თავში ყველა იმ ცნების მომცველი ხდება, რაც სიამოვნებასთან, თავისუფლებასთან, ბედნიერებასთან იგივდება. წარმოიდგენ რომ შენია. ხედავ გაცვია და როგორ გიხდება! როგორი თავდაჯერებული, მტკიცე ნაბიჯით შეხვალ სავარჯიშო დარბაზში. რამხელა მოტივაციას მოგცემს, რომ დაუზარებლად შეასრულო ყველაზე დამქანცველი ვარჯიშებიც კი. შემდეგ წარმოიდგენ შენს უკვე ნავარჯიშებ, ლამაზ სხეულს საცურაო აუზზე, როგორ აპარებენ შურითა და აღფრთოვანებით შენსკენ თვალს. ასევე, ეს მაისური შეიძლება გეცვას იმ დღეს, როდესაც სპონტანურად შეხვდები შენს რჩეულს და გულის სიღრმეში კმაყოფილებას იგრძნობ რომ სწორედ ეს მაისური გაცვია და არა ძველი, მობეზრებული, რომელიც უკვე არაერთხელ უნახავს მას. თუ წარმოსახვის უნარს არ უჩივი, ამ სამწამიანი რეკლამის ნახვისას კიდევ ბევრი რამის წარმოდგენას მოასწრებ. ბოლოს ხელფასიდან დარჩენილ უკანასკნელ ლარებს გადაიხდი პროდუქტში, რომელის რეკლამის სამიზნე აუდიტორაშიც მოხვდი. ეს აუდიტორია კი, სათუთად გაიწერა ბრენდის კონტენტის სტრატეგიაში, მარკეტინგის სფეროში დასაქმებული “წარმატებული” Cონთენთ Cრეათორისა და Adვერთაიზერის მიერ.</p> <p>როდესაც ეს თავისუფლებისა და ბედნიერების სიმბოლო საბოლოოდ შენი კარადის თაროზე დაიდებს ბინასა და მტვერს, მიხვდები, რომ შენი წარმოდგენილი ცხოვრებისთვის, სადაც ეს მაისური უნდა გეცვას და ბრწყინავდე, სწორედ იმ ცხოვრებისთვის, არც დრო გაქვს და აღარც ენერგია. რადგან ამ შაბათ-კვირას აქციებია, შემდეგ კი ისევ ორშაბათი.</p> <p> </p> <p><strong>ამოცანა </strong></p> <p>როგორ გადავრჩეთ რეალობაში, სადაც თუ არ იმუშავებ, შიმშილით კვდები და თუ მუშაობ სამსახური გკლავს.</p> <p> </p> <p><strong>ამოხსნა </strong></p> <p>“აკეთე ის საქმე, რაც გიყვარს და არც ერთი დღე მოგიწევს მუშაობა<a href="https://tenor.com/bSwrc.gif"> (!)</a> “</p> <p>ჰომ კარგად ჟღერს? – იდეალურად!</p> <p> </p> <p>და რა ვქნათ, როცა საყვარელი საქმის დასაწყებად მოცემულობები არ გვიწყობს ხელს? რა ვქნათ, როცა საკმარისი არც დანაზოგი გვაქვს და არც მემკვიდრეობა, რა ვქნათ, როცა ისედაც გადარჩენისთვის ვიბრძვით?!</p> <p> </p> <p>“ცხოვრება ბრძოლაა, უნდა გარისკო, უნდა გააკეთო, ყველაფერი შენზეა, შენ განაგებ შენს ბედს<a href="https://drive.google.com/file/d/1zPsuyKU3DbkuZBhc0giv8piPwlCmWor6/view?usp=sharing"> ბიძი</a>.”</p> <p> </p> <p>მგონი ფაქტი #2-ის დროა.</p> <p> </p> <p>სიღარიბისა და კონსუმერიზმის სამსარადან თავის დაღწევას თუ შეძლებ, ალბათ დრო შეყვარებულობისთვისაც დაგრჩება. დროზე მეტად კი, სიცოცხლის სურვილი და ხალისი, რომ საერთოდ მოახერხო მეორე ადამიანთან ჯანსაღი პარტნიორული ურთიერთობის ჩამოყალიბება. ჯანსაღში იდეალურს არ მოვიაზრებ, რა თქმა უნდა, მხოლოდ იმ მდგომარეობას ვგულისხმობ, როცა არც შენ ხარ სიგიჟის ზღვარზე, ასეთი რეალობის გადამკიდე და არც შენი პარტნიორი. თუმა, სიყვარულს რას გაუგებ, ზოგჯერ ყველაზე მძაფრად სწორედ სიგიჟემდე მისული გაჭირვების დროს შევიგრძნობთ. ამასთანავე, პირველ რიგში სწორედ ასეთი ემოციური მამოძრავებელი ეცლება ხოლმე ურთოერთობებს დროში განგრძობითი, ყოველდღიური პრობლემების პირისპირ. და თუ მაინც, ძალიან გაგვიმართლა და შეგვიყვარდა თავდავიწყებით, მუდმივად გვიწევს საკუთარი თავისთვის შეხსენება, რომ არაფერია გარშემო სტაბილური, ვერაფერს დავეყრდნობით, ვერავის მივენდობით. არა მაინც და მაინც იმიტომ, რომ ადამიანების ნდობაზე ვთქვით უარი, არა, უბრალოდ თავადაც ვგრძნობთ როგორი სუსტია ჩვენი შინაგანი საყრდენი ღერძი, როგორი ცვალებადია გარემო და შემაწუხებლად ჩქარი დროის დინება.</p> <p> </p> <p>ყველაზე რეალური ასეთ რეალობაში თავად ეს რეალობაა. რელობა, რომელიც თავისთავად მარტო გამყოფებს, ხანდახან გაიძულებს კიდეც ამ მარტოობას. და აი, მივადექით ფაქტს #3</p> <p> </p> <p>მარტოსულობისა და თამბაქოს კავშირზე ჩარლზ ბუკოვსკის სახე ამომიტივტივდა გონებაში. ბევრი არაფერი ვიცი მასზე, გულწრფელად რომ ვთქვა, დიდად არც არასდროს დავინტერესებულვარ, თუმცა ბავშვობაში წაიკითხული ერთი ციტატა კარგად დამამახსოვდა: “and when nobody wakes you up in the morning, and when nobody waits for you at night, and when you can do whatever you want. What do you call it, freedom or loneliness?”</p> <p>მეცნიერები მარტოსულობას თამბაქოზე დამოკიდებულებას იმიტომ ადარებენ, რომ ადამიანის ორგანიზმზე ორივე ერთნაირად მოქმედებს: თანდათან წამლავს, იმუნიტეტს უქვეითებს, ასუსტებს, ხალისს აკარგვინებს და ბოლოს სხვა, არაბიოლოგიური განზომილებისკენ მიუძღვება.</p>
<p><span style="font-weight: 400;">დალურჯებული და დასისხლიანებული აქტივისტების ფოტოების ყურება სოციალურ ქსელებში ბოლო დროს ყოველდღიურ ნორმად გვექცა. პოლიტიკური რეჟიმის წევრებმა თავიანთი რიტორიკითა და მთელი რიგი საკანონმდებლო ინიციატივების წამოყენების გზით სახელმწიფოს გაყიდვა გადაწყვიტეს, რასაც საზოგადოებამ საპროტესტო გამოსვლებით უპასუხა. ამ პროცესების შედეგად საზოგადოებაში მათი გამყიდველად აღქმა კიდევ უფრო გამყარდა. თუმცა თავად მთავრობის წევრები დაჟინებით გვთავაზობენ მსჯელობას, რომ მათ არა ფინანსური, არამედ სახელმწიფო ინტერესები ამოძრავებთ. ეს ტექსტი იმ კოლექტიური ცნობიერების მოკლე თეორიული აღწერაა, რომელიც პოლიტიკურ რეჟიმს ახალ მოცემულობაში ჩამოუყალიბდა. ეს ანალიზი აგებულია ცნობიერების, სხეულისა და იდენტობის ცნებებზე. ის ცდილობს აჩვენოს, თუ როგორ აისახება შიდა და გარე დინამიკები რეჟიმზე როგორც კოლექტიურ ცნობიერებასა და კოლექტიურ სხეულზე (რომელიც მმართველ პარტიაში ძალაუფლების ცენტრალიზების შედეგად უფრო ერთგვაროვანია ვიდრე ოდესმე ყოფილა).</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ბოლო რამდენიმე თვეში განვითარებულმა მოვლენებმა “ქართული ოცნების” პოლიტიკური რეჟიმის საჯარო აღქმა ბევრად უფრო ჰომოგენური გახადა. გაზაფხულის საპროტესტო მოძრაობის შემდეგ მმართველი პარტიის წინააღმდეგ აზრი სულ უფრო ერთმნიშვნელოვანი ხდება. ისე, როგორც ბოლოს 2012 წლის ციხეში წამების კადრების გავრცელების დროს იყო. ზოგადად, 2012 წელს დღევანდელი რეჟიმისათვის ცენტრალური მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან მისი იდენტობა წინასთან ურთიერთობითაა განსაზღვრული და სწორედ ციხეში წამების კადრებს ეფუძნება. დღევანდელი რეჟიმი “კარგისა და ბოროტის” ეთიკის დიქოტომიურ ჩარჩოში საკუთარ თავს კარგის მხარეს აკუთვნებს და ასე საზღვრავს თავის ადგილს პოლიტიკურ ველში, სადაც მის საპირწონედ წინა რეჟიმია. თუმცა, წინამორბედ რეჟიმთან ეთიკური უპირატესობის სურათმა წლების განმავლობაში ძალა დაკარგა. რეჟიმის ცვლას სახელმწიფო ინსტიტუტების ძალადობრივი პრაქტიკის აღმოფხვრა არ მოჰყოლია. ინსტიტუტებმა მხოლოდ დროებით, ახალი სურათის შესაქმნელად შეაჩერეს სისტემური ძალადობა და მოგვიანებით ახალმა რეჟიმმაც ჩაწერა თავისი ფურცლები საქართველოს ძალადობის უახლეს ისტორიაში.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ამჟამინდელმა რეჟიმმა დროთა განმავლობაში ავტორიტარიზმის ხარისხის მომატებით მისი წევრები დაიყვანა ინსტრუმენტებამდე, რომლებსაც ავტონომია სრულად აქვთ დაკარგული. ისინი პარტიის ქსელში გადაწყვეტილების უბრალოდ გამტარი ელემენტები არიან და მასზე არანაირი გავლენა არ აქვთ. ისინი წარმოადგენენ საბროკერო რგოლს, რომლის ფუნქცია სახელმწიფო რესურსებისა და ინსტიტუტების პოტენციალის წარმატებული მონეტიზაციაა. ავტონომიის არქონის გამო ამ რგოლის პირადი იდენტობები საჯარო სივრცეში მთლიანად რეჟიმის იდენტობაზეა მიბმული. რეჟიმი მუდმივად აპელირებს მორალურ უპირატესობაზე, მაგრამ ამ უპირატესობას დროთა განმავლობაში მიწა სრულად გამოეცალა, რამაც იდენტობის კრიზისამდე მიიყვანა ისიც, და მისი წევრებიც.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ნებისმიერი ცნობიერების მთავარი ამოცანაა ჩამოაყალიბოს და დროში შეინარჩუნოს სტრუქტურული წყობა, რაც მას საშუალებას აძლევს ადაპტაციის გზით გარე რეალობასთან თანხვედრაში მოვიდეს. ეს წყობა იდენტობის სიმყარეზეა დამოკიდებული, რადგან იდენტობა ცნობიერებას შესაბამის სივრცეში განსაზღვრულ პოზიციას ანიჭებს და ამით ქმნის თანმიმდევრულობისა და სტაბილურობის პირობებს. თუ ეს იდენტობა მყიფეა, მაშინ ცნობიერება სისტემურ დესტაბილიზაციას და შფოთვას განიცდის. დღევანდელი პოლიტიკური რეჟიმის კოლექტიური ცნობიერება იდენტობის კრიზისმა სწორედ ასეთი შფოთვის მდგომარეობაში ჩააყენა.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">იდენტობის დაშლისა და მისით გამოწვეული შფოთვის გამო რეჟიმისთვის საჭირო გახდა ახალი ტიპის ცნობიერების ჩამოყალიბება, რომელიც ხელახლა მოსაზღვრავს საკუთარ თავს შეცვლილ პოლიტიკურ რეალობაში. თუ მისი ყოფილი იდენტობა თავს განსაზღვრავდა “კარგისა და ბოროტის” დიქოტომიაში პოზიციით, ახალი იდენტობა ძველის უარყოფის მეშვეობით ყალიბდება. რეჟიმის ახალი ცნობიერება მოექცა იმ პოლიტიკურ რეალობაში, სადაც მისი განმსაზღვრელი სახელმწიფოს გამყიდველობის იდეაა, რაც მის „ეთიკურ“ იდენტობას უარყოფს. ის ამ იდეას როგორც მისი იდენტობის განმსაზღვრელ კონცეპტუალურ ველს მისი სიძლიერის გამო ვერ სცდება. ახალი იდენტობა მთლიანად განსაზღვრულია გამყიდველობა-არგამყიდველობის დიქოტომიით. სწორედ ამიტომ, ამ იდენტობის საფუძველზე ჩამოყალიბებული ახალი ცნობიერება არის გამყიდველის ცნობიერება, რადგან მას მხოლოდ ამ ცნების ფარგლებში შეუძლია ოპერირება.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">გამყიდველის კოლექტიური ცნობიერება ერთის მხრივ შეცვლილი იდენტობის გამოა ახალი. ცნობიერება იდენტობის დროში მუდმივობას ეფუძნება, არსებული იდენტობის ჩამოშლა კი ცნობიერებისთვის ფუნდამენტური ცვლილებების საჭიროებას აჩენს. მაგრამ ნებისმიერი ცნობიერება ამავდროულად მუდმივად გარდაქმნის პირობებშია, რათა გარემოსთან ადაპტაციის გამოწვევებს უწყვეტად პასუხობდეს. ამიტომ, ეს ფუნდამენტურად შეცვლილი ცნობიერება ადაპტაციის ახალ მექანიზმებს აფუძნებს, რომლებმაც ჩვენს კონტექსტში ახალი მასშტაბის საზოგადოებრივ წნეხს უნდა უპასუხოს. ეს მექანიზმი რეჟიმის კოლექტიურ ცნობიერებაში გამყიდველის იარლიყით გამოწვეულ ფრუსტრაციას ფარავს რეალობის უარყოფით და მისი ალტერნატიული აღქმით, ილუზიით. ილუზიების მეშვეობით კოლექტიურ ცნობიერებაში ეს ეთიკური პრობლემა ლოკალიზდება და მის ჩასახშობად მის გარშემო იქმნება დამცავი ბარიერი. ეს ბარიერები ალტერნატიული რეალობის სურათებია, რომლებითაც </span><b>რეჟიმი სახელმწიფოს გამყიდველის ნაცვლად მისი სუვერენიტეტის დამცველად ცდილობს თავის წარმოჩენას.</b><span style="font-weight: 400;"> რეალობის გადაფარვისა და რეპრესირების ეს მცდელობა ფიზიკურ სივრცეში საპროტესტო მასის ბარიკადირების გაგრძელებაა მენტალურ სივრცეში. აქტივისტების მხრიდან საჯარო მხილებები გამყიდველის ცნობიერებას აბრუნებს ფრუსტრაციაში და კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ამ მენტალური ბარიკადების მდგრადობას. ეს თავის მხრივ ზრდის შინაგან დაძაბულობას და აძლიერებს შფოთვას, რომელიც შემდგომში ფიზიკურ ძალადობაში გადადის. რეჟიმი ასევე ცდილობს გამყიდველი-არაგამყიდველის დიქოტომიურ ველში პოზიციები გადაალაგოს. ეს სხვადასხვა ორგანიზაციისა და აქტივისტის წინააღმდეგ აგორებულ კამპანიაში გამოიხატება, სადაც მათი ოფისებისა და სახლების კარებზე “მოღალატეს” აწერენ. თუმცა, ბოლო პერიოდში რეჟიმის მხრიდან საზოგადოების წევრებზე ძალადობრივი რეპრესიების ზრდა იმაზე მიუთითებს, რომ მისი ეს რეალობასთან ადაპტაციის სტრატეგიები რეჟიმის შინაგან სტაბილიზაციას ვერ უზრუნველყოფს. </span><b>გამყიდველის ცნობიერება შფოთავს ახალ პოლიტიკურ რეალობაში რეჟიმის საგრძნობლად შესუსტებული პოზიციების გამო. ძალადობა კი მის ამგვარად შემცირებულ პოლიტიკურ გავლენაზე ფრუსტრირებული რეაქციაა. </b></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ამ მშფოთვარე ცნობიერებამ ძალადობა ჯერ იმ პირებისკენ მიმართა, ვინც მას გამყიდველობაში ამხელს და რომლებსაც ის პოლიტიკურ ველში ოპონენტებად მოიაზრებს. ეს პირები მის წარმოდგენაში მას ძალაუფლების მონოპოლიზაციაში ეცილებიან. მისთვის ეს ეგზისტენციალური მნიშვნელობის მქონე საფრთხეა, რადგან მხოლოდ ძალაუფლების მონოპოლიზაციით შეუძლია საკუთარი არალეგიტიმური მიზნების განხორციელება. თუმცა გარდა მამხილებლისა, რომელიც მას მატერიალურ სივრცეში იდეოლოგიურ ნიადაგზე უპირისპირდება, არსებობს მეორე მოწინააღმდეგეც, რომლის შემთხვევაშიც ეს დინამიკა განსხვავებულია: ის მატერიალურ ნადაგზე და მატერიალურ სივრცეში უპირისპირდება რეჟიმს. ამ მეორე ტიპის მოწინააღმდეგის მაგალითი სოფელ ბალდის თემია, რომლისთვისაც კონფლიქტის პირველადი სახე ფიზიკურია: მათ პრივატიზაციის გზით წაერთვათ მიწა, რომელიც ყოველთვის თემის ნაწილი იყო. მათი დავა რეჟიმთან სწორედ ამ ნიადაგზეა.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ბალდაში, სადაც ადგილობრივები ხელისუფლების მიერ მიწის ჩუმად გასხვისებას აპროტესტებდნენ, საპროტესტო კარავს თავს დაესხა ავაზაკთა ჯგუფი, რომლებმაც ერთ-ერთ მონაწილეს დანით ჭრილობები მიაყენეს. შემდეგ დღეს კი ფაქტის გამოძიების ნაცვლად საპროტესტო ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი დააკავეს და მოგვიანებით წინასწარი პატიმრობა შეუფარდეს. სახელმწიფომ უკანონოდ, თემისგან დაუკითხავად გაასხვისა დაცული ტერიტორია და ახალმა მფლობელმა ის საუკეთესო ოკუპანტური ტრადიციების დაცვით, მავთულის ღობით შემოსაზღვრა. ბალდის მოსახლეობას სამართლებრივადაც და ფიზიკურადაც ჩამოერთვა ამ ტერიტორიაზე წვდომა და შედეგად რეჟიმის მატერიალურ მოწინააღმდეგედ გადაიქცა. ამ მიწაზე ტექნიკური თვალსაზრისით თავად რეჟიმი არ მოქმედებს. თუმცა, დღესდღეობით ჩვენთვის ცხადია, რომ ბალდის ინვესტორის ინტერესი რესურსისადმი ჩნდება რეჟიმის ნებით, მისი კარნახითა და პირობებით. ინვესტორი რეჟიმის ისეთივე ორგანული ფრთაა, როგორც პოლიცია და მისი პოლიტიკური ნების ერთ-ერთი აღმასრულებელია. ამიტომ ამ კონფლიქტში სახელმწიფო მხარეა.</span></p> <p> </p> <p><span style="font-weight: 400;">ინვესტორისთვის რესურსების ათვისებასა და მითვისებას შორის სხვაობა არ არის. მას რეჟიმმა გაუწოდა კარტ-ბლანში, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისთვის არ არსებობს ვალდებულება რესურსისადმი და მასზე დამოკიდებული თემისადმი. მისთვის არსებობს მხოლოდ საკუთარი ნება მიწაზე, რომელიც თავის მხრივ, რეჟიმის ნებას ექვემდებარება. იქ, სადაც თემი ამ (ქვე)ნებას წინააღმდეგობას უწევს, ინვესტორი მიუთითებს მიწაზე მის დაკანონებულ საკუთრებაზე. თუმცა ეს საკუთრების დაკანონება თავად უკანონო პრაქტიკაა და ამას ნამახვანჰესის პროექტის და რაჭის ტყის გასხვისების შემთხვევებიც ადასტურებს. აქედან გამომდინარე, თემისთვის ეს პრეტენზია საკუთრებაზე ერთმნიშვნელოვნად ბათილია. ინვესტორისათვის ერთადერთი გზა თავისი ნების აღსასრულებლად არის ავაზაკობა. ის თავს ესხმის და უსწორდება სათემო აქტივისტებს, რათა ძალისმიერი მეთოდით დაეპატრონოს მიწას. თუმცა ეს ავაზაკობა რეჟიმის ნებართვის და წახალისების გარეშე შეუძლებელია. ეს კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ მსგავსი ინვესტორი რეჟიმის გაგრძელებაა, ხოლო მის მიერ საკუთრების დაკანონება ძალადობის ფორმაა.</span></p> <p><b>გამყიდველის ცნობიერება მუდმივად კონფლიქტის პირობებში იმყოფება, რადგან მისი და ხალხის ინტერესები წინააღმდეგობაშია ერთმანეთთან. ის ხალხს მტრად აღიქვამს, რომლის პოლიტიკური პოტენციალიც მხოლოდ საფრთხის შემცველია რეჟიმის ორი უმთავრესი ინტერესისთვის: ძალაუფლების გახანგრძლივებისთვის და რესურსების წარმატებით მონეტიზაციისთვის.</b><span style="font-weight: 400;"> რეპრესიებისა და ძალადობის ნაკადი აჩვენებს, რომ რეჟიმი იძენს ავაზაკის სახეს, რადგან მისთვის ერთადერთი დარჩენილი გამოსავალი, საკუთარი ნების აღსასრულებლად და გავლენების გასაზრდელად წართმევაა: იქნება ეს გამოხატვის უფლებები, თუ სათემო მიწა ბალდის შემთხვევაში. თუმცა ეს რეპრესიების ტალღა იმაზეც მიუთითებს, რომ რეჟიმის კოლექტიური ცნობიერება შფოთვასა და დესტაბილიზაციაშია და ახალ პოლიტიკურ ველში მისი პოტენციალი საგრძნობლადაა შემცირებული. მისი კოლექტიური ცნობიერების განვითარების დინამიკა აჩვენებს, რომ მას მდგრადობის მიღწევა უჭირს. ხალხის მხრიდან ორგანიზება ტოვებს იმის იმედს, რომ გამყიდველის ცნობიერების სიკვდილის სპირალამდე მიყვანა შესაძლებელია.</span></p>
<p data-fusion-font="true">საქართველოში მასობრივი პროტესტები ძირითადად მაშინ იწყება, როდესაც საქმე უკიდურესად ცუდად არის, დიდი საფრთხე გველოდება და ამ საფრთხეზე კალეიდოსკოპური სიჩქარით ვრეაგირებთ. საქართველოს მოსახლეობა ერთგვარ შემაკავებელ ბერკეტად გვევლინება. ასეთი უკიდურესი შემთხვევების გარდა იგი გამორიცხულია პოლიტიკური დისკურსისგან, რომელმაც უნდა წარმოქმნას სასაუბრო და სამოქმედო ველი, რომელიც ჯანსაღ მსჯელობაზე უნდა იქნას დაფუძნებული.</p> <p><span data-fusion-font="true">საქართველოში საუნივერსიტეტო მასობრივი პროტესტებიც ეროვნულ აღტკინებას ეფუძნება, ეს მოტივი სწორი იყო 1978 წელს, როდესაც ენას დაემუქრა საფრთხე, სწორი იყო 1989 წლის 9 აპრილს, როდესაც დამოუკიდებლობის საკითხი წყდებოდა. და სწორია დღესაც, როდესაც თავსმოხვეული მავნებლური კანონი შემოაქვთ. თუმცა რამდენად საკმარისია ეს?</span></p> <p><span data-fusion-font="true">სტუდენტურ პროტესტებს მნიშველობას შესძენს იმ მთავარ ფუნდამენტურ ღირებულებებზე საუბარი, როგორიც არის სტუდენტური ცხოვრების გაუმჯობესება მატერიალური თუ აკადემიური თვალსაზრისით. სტუდენტებს უამრავი არგუმენტი გვაქვს. ჩვენ შეგვიძლია უნივერსიტეტებს მოვთხოვოთ მთელ რიგ იმ სიკეთეებზე წვდომა, რომელიც სტუდენტებს მისცემს ღირსეული ცხოვრებისა და სწავლის გარანტიებს.</span></p> <p><span data-fusion-font="true">საქართველოს განათლების სისტემა საბაზრო ეკონომიკური პრინციპებით იმართება, რაც გულისხმობს იმას რომ მეცნიერება არ ვითარდება. ის დარგებიც, რომლებიც ქვეყნის საკეთილდღეოდ უნდა იქნას გამოყენებული ხმარდება ქვეყნის ეკონომიკური რესურების გაზიდვას. ის მწირე ცოდნაც, რომელიც შემოგვრჩა, დიდი კაპიტალის მსახურებაშია. ამაში შეუქცევადად არიან ჩართულები ლექტორები და კარიერული წინვლის იმედით გატაცებული სტუდენტები. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა 2023 წელს მემორანდუმი გააფორმა ‘’არემჯი გოლდთან,’’ საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტს ორწლიანი მეგობრობა აკავშირებს ‘’ჯორჯიან მანგანეზთან’’.</span></p> <p><span data-fusion-font="true">ეკონომიკური დამოუკიდებლობის გარეშე სუვერენიტეტზე ვერ ვისაუბრებთ. დღეს სტუდენტურ პროტესტებს უნდა დაემატოს: საუნივერსიტეტო სივრცის მიერ მავნებლური კომპანიებთან კავშირის გაწყვეტა, რუსული კომპანიების ხელში არსებული ბუნებრივი რესურსების ნაციონალიზაცია.</span></p> <p><span data-fusion-font="true">რუსული კომპანია ‘’არემჯი გოლდი’’ მთლიანად ფლობს ქვემო ქართლში – კაზრეთში არსებულ ოქროსა და სპილენძს. ენგურჰესი საიდუმლო მემორანდუმის საფუძველზე გადაეცა რუსეთს. ოფშორული ზონის გამოცხადების შემდგომ საქართველოში არსებობს რისკი იმისა, რომ რუსული ფულის ბრუნვა გაიზრდება და ეს მოხდება ყველანაირი ეკონომიკური წესის დარღვევით.</span></p> <p><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone wp-image-909 size-large" src="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg-1024x512.webp" alt="" width="1024" height="512" srcset="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg-1024x512.webp 1024w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg-300x150.webp 300w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg-768x384.webp 768w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg-600x300.webp 600w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2024/06/rusuli-kompaniebi-jpg.webp 1201w" sizes="(max-width: 1024px) 100vw, 1024px" /></p> <p><strong data-fusion-font="true">მონაცემთა წყარო: </strong><span data-fusion-font="true">საქართველოს მეწარმეთა რეესტრი</span></p> <p> </p> <p data-fusion-font="true">ჩვენ ხშირად გვესმის, რომ არ უნდა დავთმოთ ჩვენი დამოუკიდებლობა, კბილებით უნდა დავიცვათ თავისუფლება, თუმცა თავისუფლების ცნება ფიქციურ ელემენტებამდე დადის თუ მას თან არ ახლავს ეკონომიკური თავისუფლება. საქმე იმაშია რომ რუსეთი და რუსული პოლიტიკა დიდი ხანია უკვე ჩვენს ეროვნულ სუვერენიტეტს არღვევს. იგი ითვისებს იმ სიკეთეს, რომლითაც უნდა სარგებლობდეს მოსახლეობა. იგი ფეხქვეშ აცლის მიწას ქართველ მოსახლეობას საკუთარი მოგების გამო.</p> <p data-fusion-font="true">ჩვენ ხშირად ემოციებს ვეყრდნობით, რომელიც ერთგვარად სასიამოვნოც არის და საჭიროც, თუმცა ლოგიკას უფრო დიდი ადგილი უნდა დავუთმოთ იმისათვის, რომ მტრები მხოლოდ 84 დეპუტატში არ ვეძებოთ. მტრები არიან ისინიც, ვინც სახლკარიდან გყრის, ვინც გართმევს ფუნდამენტური პირობების დაკმაყოფილების საშუალებას. ამიტომაც ჩვენი ბრძოლა უფრო ფართოა, მასშტაბურია და უფრო ბევრ საუბარს მოითხოვს.</p> <p data-fusion-font="true">ამჟამად სტუდენტების გაფიცვა ყველაზე სწორია და ამ ბრძოლაში გაფიცვამ უნდა მოახერხოს ზემოხსენებული საკითხების დაყენება, რათა არსებულ რეალობას რაციონალური მეთოდებით დავუპირისპირდეთ.</p>
<p data-fusion-font="true">ადამიანების თვითგანხორციელებისთვის ცენტრალურია თანასწორი შესაძლებლობები, თუმცა ისეთი ეკონომიკური წესრიგი, როგორიც კაპიტალიზმია და მისი თანმდევი ნეოლიბერალური იდეოლოგია ახალგაზრდების პროფესიულ განვითარებასა და წინსვლას მხოლოდ მათი პირადი მონდომებისა და პასუხისმგებლობის საკითხად წარმოაჩენს. ახალგაზრდების მომავალი კეთილდღეობისთვის მნიშვნელოვანი საფუძველია განათლების მიღება. თუმცა საქართველოში ყველა ახალგზარდას ხელი არ მიუწვდება განათლებაზე. საქსტატის 2021 წლის მონაცემებით 15-29 წლის ახალგაზრდების პროცენტული წილი, რომლებიც არ სწავლობენ, არ არიან დასაქმებულები და არ გადიან არანაირ ტრენინგებს, 34.6%-ს შეადგენდა (დასაქმება და უმუშევრობა, 2021). ახალგაზრდების ამ გარკვეულ ნაწილს პროფესიული განვითარებისა და რეალიზების ძალიან დაბალი შანსი აქვთ, განსაკუთრებით იმ ახალგაზრდებთან შედარებით, რომლებსაც არათუ საქართველოში, არამედ საზღვრებს გარეთ სწავლის შანსი აქვთ. ნეოლიბერალური პერსპექტივა კი ამ განსხვავებულ მოცემულობებებს უგულებელეყოფს და მხოლოდ ინდივიდიუალურ ძალისხმევაზე გადააქვს აქცენტი.</p> <p data-fusion-font="true">ამ ნაშრომში ვცდილობ გამოვკვეთო თუ როგორ ხედავენ თბილისში მცხოვრები 20-21 წლის დევნილის სტატუსის მქონე სტუდენტი გოგოები კაპიტალისტურ ჩარჩოში კონსტრუირებულ “უხილავი შესაძლებლობების უთანასწორობას” (lareau, 2002). მიზნებისა და ამბიციების დაკმაყოფილების გზაზე მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ადამიანის ცხოვრებისეული შესაძლებლობები, რომელიც რაიტის თანახმად, დიდწილად განსაზღვრულია საერთო კლასობრივი მახასიათებლებით, გეოგრაფიული მდებარეობით, მემკვიდრეობით, ა.შ. ნეოლიბერალური წესრიგი აბუნდოვანებს სტრუქტურული გარემოებების როლს და ადამიანებს თავდაუზოგავი, დამქანცველი და არაღირებული შრომის იდეით არწმუნებს, რომ მხოლოდ ამგვარი შრომაა წარმატების საწინდარი (hickel, 2017). აირის მარიონ იანგის თანახმად, როდესაც საზოგადოებაში დომინანტურ იდეოლოგია საღ აზრად, ხოლო “განსხვავებული იდეოლოგიები თუ მნიშვნელობები “სხვად” ყალიბდება,” ადამიანები მიისწრაფვიან იმისკენ, რაც შეიძლება მათი ინტერესების საწინააღმდეგო იყოს, რადგან ჰეგემონია აბუნდოვანებს მათ რეალურ ინტერესებს (Young), რაც საფუძვლად უდევს იდეოლოგიურ ოპტიმიზმს.</p> <p><span data-fusion-font="true">კაპიტალიზმის განვითარება, სადაც ტექნოლოგიები თანდათან ადამიანის ადგილს იკავებენ, როგორც შავი საქმის, ასევე ინტელექტუალური შრომის შეთავსების გამო, კიდევ უფრო შეუძლებელს ხდის სოციალურ მობილობას, რასაც განათლება უნდა განაპირობებდეს, ლიტერატურის თანახმად, განათლება მნიშვნელოვანი ბერკეტია გლობალურად დაბალი და საშუალო ფენის ადამიანების სოციალური მობილობისთვის. თუმცა ნეოლიბერალური წესრიგი ზრდის უთანასწორებებს და განათლებაზე ხელმისაწვდომობასაც. ამასთან, ხანგრძლივი უმუშევრობა იწვევს იმ განათლებისა და უნარების დავიწყებას, რომელიც ადამიანმა მოიპოვა. „დესქილინგი“ ასევე გულისხმობს დაქირავებული მუშახელის სამუშოს დანაწევრებას, </span><u><span data-fusion-font="true">რაც საბოლოოდ ართულებს მშრომელის ბმას მის შრომის პროდუქტთან. ეს პროცესები მშომელს ადვილად ჩანაცვლებად სამუშაო ძალად აქცევს, ხოლო </span></u><u><span data-fusion-font="true">ცოდნა იმის შესახებ</span></u><u><span data-fusion-font="true">,</span></u> <u><span data-fusion-font="true">რასაც აკეთებ</span></u><u><span data-fusion-font="true">ს</span></u> <u><span data-fusion-font="true">მონოპოლიზირებული</span></u><u><span data-fusion-font="true">ა</span></u> <u><span data-fusion-font="true">მხოლოდ მენეჯრების</span></u><u><span data-fusion-font="true">ა</span></u> <u><span data-fusion-font="true">და ზემ</span></u><u><span data-fusion-font="true">დ</span></u><u><span data-fusion-font="true">გომი ადამიანების</span></u> <u><span data-fusion-font="true">მიერ</span></u><strong data-fusion-font="true">.</strong></p> <p data-fusion-font="true">საქსტატის მიერ გამოქვეყნებული ანგარიშიდან ირკვევა, რომ საქართველოში 2020 წლის მონაცემებით მოსახლეობის 49.7% ეკონომიკურად არააქტიურია. ვაკო ნაცვლიშვილის თანახმად „ნეოლიბერალური ჯონჰენრიზმი“ არწმუნებს ადამიანებს, რომ „მათი წარუმატებლობის მიზეზი მონდომების, თავდადებული შრომის ნაკლებობაა“, ასეთი თვალთახედვა გულისხმობს იდეოლოგიურ ოპტიმიზს, რომლის თანახმადაც ნებისმიერი პრობლემიდან გამოსავალი მხოლოდ ინდივიდუალურ ძალისხმევაზეა დამოკიდებული. ამგვარ ოპტიმიზს ვაკო ნაცვლიშვილი უპირისპირებს „მებრძოლ იმედს,“ რომ სხვაგვარი ცხოვრება შესაძლებელია, ეს იმედი იქმნება მაშინ, როცა ვახერხებთ ორგანიზებას, როცა ერთობლივი ძალისხმევით ვპოულობთ ადგილს განუხორციელებელსა და შესაძლებელს შორის” (ნაცვლიშვილი, 2017). იდეოლოგიური ოპტიმიზმის მსგავს ფენომენს აღწერს გუგუშვილიც, სოციალური მობილობის დაბალი ალბათობის მიუხედავად, როგორც ალექსი გუგუშვილი ასკვნის თავის კვლევაში, ადამიანებში შეიმჩნევა “დაუსაბუთებელი ოპტიმიზმი”, რომელიც გამოხატავს ადამიანის რწმენას მისი მომავალი კეთილდღეობის შესახებ, რაშიც იგულისხმება მომავალი ფინანსური წარმატება და ჯანმრთელი ცხოვრება. გუგუშვილის თანახმად: “საგანმანათლებლო და პროფესიული კლასის ქვედა ჯგუფები შესაბამისად ვერ აფასებენ თავიანთ სიდუხჭირეს“ (გუგუშვილი, 2012). ამას ამტკიცებს ტონი ჯატიც, რომლის თანახმადაც დაბალ ფენა მიისწრაფვის, რომ აღმოჩნდეს კაპიტალისტების ადგილას და მოვლენებსაც კაპიტალისების მზერით აფასებს. როგორც პაულო ფრეიერი წერს : “ხშირად, ბრძოლის საწყის სტადიაზე, ჩაგრულები თავისუფლებისთვის ბრძოლის ნაცვლად, თავად ხდებიან მჩაგვრელები – სუბმჩაგვრელები. მათი იდეალი ადამიანად ყოფნაა, მაგრამ მათთვის ადამიანად ყოფნა მჩაგვრელად ყოფნას ნიშნავს. ესაა მათთვის ადამიანობის მოდელი” (Freire, 2005).</p> <p data-fusion-font="true">სოციალური მობილობა დამოკიდებულია არა მხოლოდ ადამიანის მონდომებაზე, არამედ მეტწილად დაკავშირებულია ცხოვრებისეულ შანსებთან და გულისხმობს ერთი კლასიდან მეორე უფრო მაღალ კლასში გადასვლას. სოციალური მობილობის მაჩვენებელი ასევე ასახავს დროის გარკვეულ მონაკვეთში რამდენად გაიზარდა ადამიანის შემოსვალი (გუგუშვილი, 2012). თუმცა ანალიზისას სწორი არ იქნება რომ მხოლოდ შემოსავალი ჩავთვალოთ მთავარ კომპონენტად, ბურდიეს მიხედვით ეკონომიკური კაპიტალი მხოლოდ ერთ-ერთი განმსაზღვრელია, სოციალურ კაპიტალთან და კულტურულ კაპიტალთან ერთად (ბერძენიშვილი, 2019). ცხადია ამგვარ სოციალური კლასში ადამიანები თავიანთი ნებით არ წევრიანდებიან, ისინი იქ აღმოჩნდებიან და “ჩავარდნილობის” პოზიციაში იმყოფებიან (რაიტი). ასეთ პირობებში სოციალური მობილობის შანსები ნაკლები აქვთ, რადგან მათი კლასობრივი პოზიციით განპირობებული „ცხოვრებისეული შესაძლებლობები“ მათ ამის საშუალებას არ აძლევს. ადამიანის ცხოვრებისეულ შესაძლებლობაზე გავლენას ახდენს მინიჭებული ფაქტორები, როგორიცა მაგალითად დაბადების ადგილი და სოციუმი, რომელშიც აღმოჩნდნენ.</p> <p data-fusion-font="true">აღმოჩნდა, რომ დევნილი აღალგაზრდების მდგომარეობა მატერიალური დეპრივაციის გარდა ხასიათდება მწირი სოციალური კაპიტალით, რაც ერთ-ერთი რესპონდენტის თანახმად, ართულებს მის პროფესიულ განვითარებას: <span style="color: #ad88c6;">„ვფიქრობ , რომ ძალიან ბევრს ნიშნავს ის თუ ვინ გყავს გარემოცვაში და ვინ დაგეხმარება.“ [ნატალი, 20 წლის]</span></p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„თუ ვინმე დამხმარე არ გყავს ძაან გაგიჭირდება და რაც არ უნდა იბრძოლო ან მიაღწევ ან არა.“ [ნატალი, 20 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">ომის შემდეგ დევნილი ახალგაზრდების ოჯახებს სოციალური კაპიტალი ახლიდან ექნათ შესაძენი, მემკვიდრეობით მიღებული ასეთი უთანასწორობა კი ავიწროებს ახალგაზრდების ცხოვრებისეულ შესაძლებლობებს:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true">„<span style="color: #ad88c6;">მამაჩემმა ფაქტობრივად თავიდან დაიწყო თავისი პროფესია.“</span></p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ჩემ გარშემო დევნილებს, ვისაც ვიცნობ და ასევე ჩემი პირადი გამოცდილებით შემიძლია ვთქვა, რომ ყველაფრის თავიდან დაწყება მოუწიათ.“ [გვანცა, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">მემკვიდრეობით უთანასწორობას ასევე განსაზღვრავს რესპონდენტების მშობლების პროფესიული სტატუსი:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ძაან მძიმე პერიოდი იყო და შესაბამისად პროფესიულ განვითარებაზე საუბარი ზედმეტია, იმიტომ რომ, მათ უბრალოდ მოუწიათ ეზრუნათ, რომ გადარჩელინიყვნენ და მინიმალური საჭიროება დაეკმაყოფილებინათ.“ [მაკა, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">ცხოვრებისეული შესაძლებლობები, რომელიც შეიძლება იყოს კონსტრუირებული და მინიჭებული, განსაზღვრავს ადამიანის მომავალს (გუგუშვილი, 2012). რესპოდენტები გარკვეულწილად აცნობიერებენ მემკვიდრეობითი კაპიტალის როლს. როგორც ერთ-ერთი მათგანი ამბობს:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„დაწინაურებული ოჯახები, შედარებით მაღალანაზღაურებადი მშობლების შვილები ჩემზე უფრო მეტს მიაღწევე.“ [მარი, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">ამასთან, ახალგაზრდები აღნიშნავენ, რომ მათ ოჯახებში პროფესიული წარმატების ფეტიშია და ამას მშობლების განუხორციელებელი მიზნებით ხსნიან. ის რასაც, მშობლებმა ვერ მიაღწიეს დევნილობის გამო, სურთ რომ შვილებმა განახორციელონ. ახალგაზრდები აცნობიერებენ, რომ მათი წარმატება მხოლოდ მათზე არაა დამოკიდებული:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„მე არა მგონია რომ ადამიანს, რომელიც საარსებო მინიმუმიისთვის მუშაობს, სადარდებელი ჰქონდეს რაღაც მიზანი და ოცნება გარდა იმისა, რომ დღეს გადარჩეს.“ [მარი, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">თანამედროვე სამყაროში უმაღლესი განათლების კომოდიფიკაციამ ბევრ ახალგაზრდას წაართვა განათლებაზე ხელმისაწვდომობა.</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ვიცი ბევრი, ვინც არ გააგრძელა სწავლა. ძირითადად, შეძლებული ოჯახებიდან არ იყვნენ, ზოგმა ცოლი შეირთო და პატარა ასაკიდანვე დაბალკვალიფიციურ სამსახურზე არიან.“ [ნატალი, 20 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">დაბალკვალიფიციური სამსახური კი ახალგაზრდებს განვითარების საშუალებას არ აძლევს და მანკიერ წრეში აღმოაჩენს რესპოდენტებს:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ძირითადად სერვის სექტორში დასაქმება ართულებს სწალის და სამსახურის შეთავსებას. თუმცა მინიმალური საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად იძულებულები არიან დათანხმდენენ ასეთ სამუშაოს, რომელიც არანაირ განვითარებას არ მოუტანს ახალგაზდრდებს.“ [მაკა, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">რესპოდენტების ნაწილი ამ პრობლემას ინდივიდუალური არჩევანის არგუმენტით ხსნის:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„თავიანთი არჩევანია ისიც, რომ ფიზიკურად შრომობენ და ფორმალურად არ არიან დასაქმებულები და მაგ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიმართ ვერ ექნებათ პრეტენზია“. [ლიზი, 20 წლის]</span></p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ვინც სწავლა არ გააგრძელა ისინი მეცხრე კლასიდან გავიდნენ და მეცხრე კლასიდანვე შეუდგნენ ფიზიკურ შრომას, გააკეთეს არჩევანი, რომ ფიზიკურად დასაქმდნენ“. [ლიზი, 20 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">ამგვარად, ახალგაზრდა დევნილების ნაწილი წარუმატებლობას ინდივიდუალური ძალისხმევის ნაკლებობით ხსნის. კვლევის რესპონდენტები, ერთი მხრივ, იაზრებენ საქართველოში არსებულ რთულ მოცემულობას და განვითარების მინიმალურ შანსს, მაგრამ მეორე მხრივ, ხუთივე რესპოდენტს მომავალში წარმატების მოლოდინი აქვს და სჯერა, რომ მიაღწევს წარმატებას. გამოკითხული დევნილი ახალგაზრდებიდან ხუთივე მიიჩნევს, რომ თანამედროვე სამყაროში მათ უსაზღვრო შესაძლებლობები აქვთ.</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ძალიან დიდი შესაძლებლობები გვაქვს გახსნილი ყველა მხრიდან, ნებისმიერი რამ რასაც მოინდომებ აუცილებლად შეგიძლია მიაღწიო და ამდენი შესაძლებლობა არ ვფიქრობ, რომ იყო ძველად“ [მარი, 21 წლის].</span></p> <p data-fusion-font="true">არსებული შესაძლებლობები, რაც უფრო თანამედროვე დროის თანმდევია, ვიდრე ქვეყნის სოციოეკონომიკური განვითარების, ახალგაზრდებში მოტივაციას და ამბიციას აღძრავს. გამოკითხული ახალგაზრდები მოტივაციას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ:</p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„ყველაზე დიდი მნიშვნელობა აქვს მოტივაციის ქონას.“ [ლიზი, 20 წლის].</span></p> <p style="text-align: right;" data-fusion-font="true"><span style="color: #ad88c6;">„არ აქვს მნიშვნელობა უნივერსიტეტში ლექტორები შეგიწყობენ ხელს, თუ სამსახურში უფროსი და შენი კოლეგები, წამყვანი არის მოტივაცია.“ [გვანცა, 21 წლის]</span></p> <p data-fusion-font="true">რესპონდენტების მოლოდინები პროფესიულ მომავალთან დაკავშირებით გაჯერებულია იდეოლოგიური ოპტიმიზმით და ამტკიცებენ, რომ თუ ადამიანი მოინდომებს აუცილებლად მიაღწევს მიზანს, მაგრამ ამისთვის მათი აზრით აუცილებელია თავდაუზოგავი შრომა. ამგვარად, მხოლოდ ინდივიდუალურ ძალისხმევაზე ფოკუისით ისინი გამორიცხავენ სტრუქტურული ბარიერების ფაქტორს და სახელმწიფოს როლს, როგორც წინაღობების აღმოფხვრაში, ისე შესაძლებლობების შექმნაში, რადგან მხოლოდ ადამიანის სურვილი და ძალისხმევა არ არის საკმარისი სოციალური მობილობისთვის და თანასწორობისთვის.</p> <hr /> <p><b data-fusion-font="true">ბიბლიოგრაფია</b></p> <p> </p> <p><span data-fusion-font="true">Freire, P. (2005). </span><em><span data-fusion-font="true">Pedagogy Of Oppressed.</span></em></p> <p data-fusion-font="true">Harvey, D. (2012). Neoliberalism as Creative Destruction.</p> <p><span data-fusion-font="true">Hickel, J. (2017). </span><em><span data-fusion-font="true">The development illusion.</span></em></p> <p data-fusion-font="true">Lareau, A. (2002). invisible inequality : social class and childrearing in black families and white families.</p> <p><span data-fusion-font="true">Young, I. M.</span><em><span data-fusion-font="true">Five Faces of Oppression.</span></em></p> <p data-fusion-font="true">გუგუშვილი, ა. (2012). კონსტრუირებული უთანასწორობა და ცხოვრებისეული შესაძლებლობები საქართველოში.</p> <p><span data-fusion-font="true">დევნილთა დამოკიდებულებების კვლევა გრძელვადიანი გადაწყვეტილებების შესახებ : საქართველოში იძულებით გადაადგილებულ პირთა მოსაზრებების გაჟღერება. (2015). </span><em><span data-fusion-font="true">სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტი</span></em><span data-fusion-font="true">.</span></p> <p><em><span data-fusion-font="true">ეკონომიკური დახმარების პროგრამები.</span></em><span data-fusion-font="true"> საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული ცენტრი.</span></p> <p><span data-fusion-font="true">ნაცვლიშვილი, ვ. (2017) </span><em><span data-fusion-font="true">იდეოლოგიური ოპტიმიიზმი.</span></em><span data-fusion-font="true"> ჟურნალი „ინდიგო“</span></p> <p><span data-fusion-font="true">სთენდინგი, გ. </span><em><span data-fusion-font="true">პრეკარიატი – ახალი საშიში კლასი.</span></em></p>
<p data-fusion-font="true">მეფის რუსეთი, რომელიც სხვადასხვა გზებით ცდილობდა სვანეთის დამორჩილებას ვერაფერს ახერხებდა, რადგან სვანებმა გამოავლინეს უდიდესი პოლიტიკური თვითშეგნება და მოქნილობა დიპლომატიასთან ერთად. სვანები სხვადასხვა ეპოქაში იბრძოდნენ თავისუფლებისათვის და მათი წინააღმდეგობა მიემართებოდა როგორც გარე ძალებს, ასევე შიდა თავადაზნაურთა გაბატონებულ კლასს, რომელიც ცდილობდა გლეხების ჩაგვრას.</p> <p data-fusion-font="true">მიუხედავად იმისა, რომ თავისუფალი სვანეთი სხვადასხვა დროს, ფორმალურად, ამა თუ იმ სამეფოს ანუ სამთავროს ემორჩილებოდა, რეალურად მუდამ თავისებურ დამოუკიდებელ არსებობას განაგრძობდა და საკუთარი წესებით მოქმედებდა. მე-19 საუკუნეში, 1853 წელს სვანეთის სამთავროს მეფის რუსეთთან შეერთების მიუხედავად, სვანები მუდმივად ცდილობდნენ საკუთარი თვითმყოფადობის შენარჩუნებას.</p> <p data-fusion-font="true">მეფის რუსეთის მიერ საქართველოს დაპყრობას თან სდევდა გლეხთა აჯანყებები, რაც მიმართული იყო ერთი მხრივ, ფეოდალურ-ბატონყმური წყობილების წინააღმდეგ და მეორე მხრივ ახალი მჩაგვრელების – მეფის რუსეთის წინააღმდეგ, კერძოდ, ახალი მმართველობითი სისტემის წინააღმდეგ, რომელიც ვერ აიტანა საქართველოს მშრომელმა გლეხობამ.</p> <p data-fusion-font="true">აუტანელ მძიმე ეკონომიკურ პირობებს ემატებოდა მეფის ხელისუფლების მიერ შემოღებული ახალი გადასახადები და ახალი წესწყობილების შემოღება, რომელიც დევნიდა სვანურ ძველ ადათებს. ვინაიდან საკუთარი მეურნეობა მისი ჩამორჩენის გამო საკმარისად შემოსავლიანი არ იყო, დადეშქელიანებმა გადაწყვიტეს მეფის ჯარების დახმარებით დაეპყროთ თავისუფალი სვანეთი, რათა მონობაში ჰყოლოდათ თავისუფალი სვანეთის მშრომელი გლეხობა და ამით გაეზარდათ თავიანთი შემოსავლის წყაროები.</p> <p data-fusion-font="true">აქედან გამომდინარე, ისედაც გაპარტახებული და ნახევრად მშიერი გლეხური მეურნეობა სვანეთში განიცდის ორმაგ ექსპლუატაციას, ორმაგ ჩაგვრას. ხელისუფლებამ შემოიღო ახალი გადასახადები ისე, რომ ალკოჰოლური სასმელიც არ შემოდიოდა დაუბეგრავად, გადასახადები განსაკუთრებით აუტანელი აღმოჩნდა თავისუფალი სვანეთის გლეხობისთვის, რომლებიც მანამდე არ იხდიდნენ გადასახადებს და არ ცნობდნენ არცერთ ხელისუფლებას. თავისუფალი სვანეთის გლეხობის ამ უკმაყოფილებას დაემატა შიში იმის შესახებ, რომ ხელისუფლების დახმარებით დადეშქელიანებს სურდათ ბატონობა თავისუფალ სვანეთზე.</p> <p data-fusion-font="true">სვანეთში გატარებულმა რეფორმებმა დააჩქარა გლეხთა მღელვარება. ‘’სვანეთის გლეხობა განსაკუთრებულ მძიმე მდგომარეობაში ჩავარდა: უკიდურესი სიღარიბე, შევიწროება, ეკონომიკური და კულტურული განვითარების შეფერხება, ყველა ეს შედეგი იყო გლეხთა რეფორმისა.’’ (ხაჭაპურიძე, 1932, გვ.133.)</p> <p data-fusion-font="true">1875 წ. ადგილობრივმა ბოქაულმა – თავად ჯორჯაძემ თავისუფალი სვანეთის საზოგადოებას გამოუცხადა მთავრობის ახალი განკარგულება მიწების გაზომვისა და რაოდენობის გამორკვევის შესახებ.</p> <p data-fusion-font="true">„ეს ამბავი ძალიან სწრაფად მოედო მთელს თავისუფალ სვანეთს. მიწის გაზომვას და რაოდენობის გამორკვევას საბაბად უნდა ჰქონოდა სვანეთში მიწის ახალი გადასახადების შემოღება. გარემოებამ, რა თქმა უნდა სვანებზე საშინელი შთაბეჭდილება მოახდინა. ხალხში დიდი მღელვარება გამეფდა. ბოქაულთან ყოველი საზოგადოებისგან იგზავნებოდნენ წარმომადგენლები საქმის საფუძვლიანად შესასწავლად.“ (ონიანი, წელი)</p> <p data-fusion-font="true">მეფის რუსეთი ატარებდა იმ პოლიტიკას, როგორსაც ყველა დაპყრობილ კოლონიზებულ ქვეყნებში: ნაციონალურ ჩაგვრას, ადათების დაცინვას, დამცირებას, სიძულვილს, ბარბაროსულ მოპყრობას და ა.შ. მეფის რუსეთი წარმოადგენდა ყოველგვარ ჩაგვრის კერას. თუ მანამდე მხოლოდ დადეშქელიანები ყვლეფდნენ და ჩაგრავდნენ სვანეთის გლეხობას, ახლა მას დაემატა მეფის რუსეთის რეჟიმი და გაიზარდა ჩაგვრა, ექსპლუატაცია და ა.შ.</p> <p data-fusion-font="true">სვანეთის გლეხობა დიდხანს ითმენდა ხელისუფლების წარმომადგენლებისგან დამცირებას და ეკონომიკურ შევიწროებას; მაგრამ 1875 წლის ზაფხულში ისევ გავრცელდა ხმა სვანეთში ახალი გადასახადების შემოღების შესახებ. ეს იყო ის ნაპერწკალი, რომელმაც გამოიწვია სვანეთში სახალხო აჯანყება. აჯანყების ეს პირველი ნაპერწკალი გაჩნდა მულახის საზოგადოებაში.</p> <p data-fusion-font="true">„აჯანყება დაიწყო ორგანიზებულად და მიმდინარეობდა მკაცრი დისციპლინის დაცვით. მას ჰყავდა ტაქტიკურად მომზადებული და ნიჭიერი ხელმძღვანელები, ასეთ ხელმძღვანელებს ეკუთვნოდნენ: ყასბულათ ბერ შარვაშიძე, ბიძაშვილები – ჯოხაძეები, გინადრუყ ფარჯიანი, აბი ფარჯიანი, ჩაპი გასვიანი და სხვა. აჯანყების საერთო ხელმძღვანელობას კი აწარმოებდა ხალხის ყრილობა, რომლის გადაწყვეტილება სავალდებულო იყო საზოგადოების თითოეული წევრისათვის.“ (ვ.ს ონიანი ‘’სვანეთის აჯანყება 1875-76წ.წ.)</p> <p data-fusion-font="true">ყრილობამ გამოყო შეიარაღებული რაზმი, რომელიც გაემგზავრა ბეჩოში ჯართან დასაპირისპირებლად, აჯანყებულთა დიდი რაზმი სადადაშქელიანო სვანეთის საზღვრამდე მივიდა, ცნობილ ბალის მთამდე. დადეშქელიანებმა მოახერხეს დაერწმუნებინათ გლეხები, რომ თავისუფალი სვანეთი მოდიოდა არა მარტო ჯარის ამოსაწყვეტად და გასაძარცვად, არამედ თვით გლეხობის გასაძარცვად და ნადავლის წასაღებად, ვინაიდან თავისუფალი სვანეთი ძალიან დამშეულია წელსო. დადეშქელიანების მსგავსმა ცბიერმა მოქმედებამ, საზღვარზე ერთმანეთს დააპირისპირა არა აჯანყებულები და ჯარი, არამედ თვით გლეხობა და თავისუფალი სვანეთის აჯანყებულთა რაზმი.</p> <p data-fusion-font="true">დადეშქელიანებმა მიმართეს აჯანყებულთა რაზმს და სთხოვეს ხელი აეღოთ ჯარის ამოხოცვაზე, ითხოვდნენ მოსმენას. დადეშქელიანების სახელით აჯანყებულებს მიმართა თ.დადეშქელიანმა: ‘’თქვენ თვითონ ჰხედავთ, რომ ჯარი ამჟამად ჩვენი ხიზანია, ჩვენ მიწა-წყალზე დაბანაკებული და სტუმრათ ნურც ჩვენ შეგვარცხვენთ და ნურც თავს. როგორ უნდა გამოვჩნდეთ სადმე. თუ ჩვენი სტუმრები ამოვსწყვიტეთ. გვირჩევნია ჯერ ჩვენ დაგვხოცოთ, ჩვენს მკვდარ სხეულზე გაიაროთ და ისე მიხვიდეთ კამანდის ამოსაწყვეტად, ვიდრე ცოცხალი დავრჩით და ასე გიყუროთ.’’ („ივერია“ N 130, 1892 წ.)</p> <p data-fusion-font="true">მიუხედავად ამ ყველაფრისა აჯანყებულებმა განაგრძეს ბრძოლა, სანამ ბალს ქვემო სვანეთის გლეხობის ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა აჯანყებულებს სიტყვით არ მიმართა:</p> <p data-fusion-font="true">„ხომ ხედავთ, რომ თუ კამანდისაკენ წასვლა არ მოიშალეთ, თავი უნდა შეგაკლათ, რათ იქცევით აგრე, რა გამოვა რომ ჩვენ ერთმანეთს თავი შევაკლათ, რუსის ჯარი ისევ ბევრი დარჩება და ჩვენ, ერთმანეთის ძმები, ერთი მეორეს დავხოცავთ? არც კამანდას და არც დადეშქელიანს აზრად არ მოსვლიათ წინააღმდეგ წამოსვლა.“ („ივერია“ N 130, 1892 წ.)</p> <p data-fusion-font="true">ამ სიტყვებმა შეაჩერა აჯანყებულები, ამავე დროს გლეხებსა და აჯანყებულთა შორის ძალიან ბევრი აღმოჩნდა ერთიმეორის ნაცნობი და ნათესავი. ამან აჯანყებულებს ხელი ააღებინა განზრახვაზე, თავს დასხმოდნენ ჯარს.</p> <p data-fusion-font="true">აჯანყებულებმა ამის შესახებ იმსჯელეს და გადაწყვიტეს ბალის ქედზე დაბრუნებულიყვნენ. ბალის მთაზე მიიღეს გადაწყვეტილება.</p> <ol> <li><span data-fusion-font="true">ლატალის და ლენჯერის საზოგადოებას დაევალოს ბალის ქედზე ყარაულის მოწყობა, მისი გამაგრება და არ გამოუშვან არავითარ შემთხვევაში ამ საზღვრებზე არც ჯარი, არცერთი მეფის მოხელე და დადეშქელიანი.</span></li> <li><span data-fusion-font="true">დანარჩენ ხუთ საზოგადოებას – მესტიის, მულახის, კალას, ლენჯერის, და უშგულისას დაევალათ, მოეწყოთ ყარაულები და სიმაგრეები ლატფარის უღელტეხილზე, საიდანაც მოსალოდნელი იყო ჯარის შემოსვლა.</span></li> <li><span data-fusion-font="true">ეწარმოებინათ სამხედრო სამზადისი: მომარაგება ტყვია-წამლის, მზად ყოფილიყო ყველა ვისაც იარაღის ხელში აღება შეეძლო (ონიანი, 1942).</span></li> </ol> <p data-fusion-font="true">სვანეთში მომხდარ ამბების შესახებ იბეჭდება ცნობები სხვადასხვა სამთავრობო და არასამთავრობო გაზეთებშიც.</p> <p data-fusion-font="true">„ჯერ გზები და ხიდეები გააფუჭეს, მერე შაიარაღებული ხალხი შეგროვდა სოფელ ლატალში და განიზრახეს თავდასხმა იმ სამხედრო კამანდაზე, რომელიც სოფელ ბეჩოში დგას და აგრეთვე ამ კამანდისთვის მომავალი სურსათის გაჩერება“ (,,დროება’’ N94, 1875 წ.).</p> <p data-fusion-font="true">კავკასიის უმაღლესმა მთავრობამ სვანეთში წასვლა და რაზმის შეკრება დაავალა ქუთაისის გენერალ-გუბერნატორს მალაფეევს, რათა აღმოეფხვრათ სვანეთში დაწყებული მღელვარება. მას უბრძანეს, რომ ჩამოეყალიბებინა განსაკუთრებული რაზმი გენერალ-მაიორ ციტოვიჩის მეთაურობით.</p> <p data-fusion-font="true">„ამასთანავე ვუბრძანე ჩამოაყალიბონ ქ.ქუთაისში, სვანეთში გასაგზავნად განსაკუთრებული რაზმი, გენერალ-მაიორ ციტოვიჩის მეთაურობით“ (ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი 1. საქ.647, ფ.39. ა/კავკასიის მთავარ სარდლის მოხსენება სამხედრო მინისტრისადმი).</p> <p data-fusion-font="true">ზემოაღნიშნული განკარგულების საფუძველზე მალაფეევი და სამხედრო სარდლობა შეუდგნენ სასწრაფოდ და მეტად გულმოდგინედ სადამსჯელო ექსპედიციის შედგენას. მათ იცოდნენ, თუ რა ძნელი იყო რუსეთის ჯარისათვის სვანეთის მთებზე მოქმედება ისეთ თავგანწირულ და მებრძოლ ხალხის წინააღმდეგ, როგორიც იყვნენ სვანები. რაზმი შეადგინეს შემდეგი შემადგენლობით: 161 ალექსანდროპოლის ქვეითთა ლეგიონისგან, ერთი გურულთა ქვეითთა ასეული, ერთი ბატარეა 39 საარტილერიო ბრიგადიდან (რომელიც გამოძახებული იქნა სპეციალურად თბილისიდან) და ერთი საერთო რაზმი. გარდა ამისა მიეცათ განკარგულება კაბარდოს და ყარაჩაელთა ხელისუფალთ, შეექმნათ ორი რაზმი ადგილობრივი მოსახლეობისგან, განსაკუთრებით თავად-აზნაურებისგან და როდესაც ჯარი ქუთაისიდან, მოადგებოდა სვანეთს იქიდან მათ შემოეტიათ.’’ (ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი 1, საქ. 647, ფ.41.)</p> <p data-fusion-font="true">რაზმი ძალიან სწრაფად ჩამოყალიბდა იმ დროის პირობების კვალობაზე და როგორც ამიერკავკასიის სარდალი მოახსენებს სამხედრო მინისტრს: ‘’3 ივნისს მიღებული იქნა ცნობა სვანეთში მომხდარ აჯანყების შესახებ. 8 ივნისს ჯარი გავიდა ქუთაისიდან, განსაკუთრებულ მომზადებული სურსათით, სამხედრო საჭურვლით’’ (ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი 1, საქ. 647, ფ.44.). რაზმთან ერთად მოაწყვეს ადგილობრივი ლაშქრობისათვის სასაპალნო ტრანსპორტი, 8 ივნისს ჯარმა მოაღწია ლეჩხუმს და მოაწყო შესვენება მორში, საიდანაც მალაფეევმა დაიწყო საქმის შესწავლა ცნობების შეკრება – თუ რას აპირებდნენ აჯანყებულნი, თუ რა ძალების პატრონი იყვნენ ისინი და შეიძლებოდა თუ არა მათთან მშვიდობიანი მოლაპარაკება და სხვა.</p> <p data-fusion-font="true">„11 ივნისს ეს რაზმი ლეჩხუმში მივიდა და დაბანაკდა მურში. ადმინისტრაციამ გაიგო, რომ სვანებს გადაწყვეტილი აქვთ მედგარი წინააღმდეგობა გაუწიონ მთავრობას, ამიტომ მან გადაწყვიტა: ჯერჯერობით რაიმე ახალი ღონისძიება არ გაატაროს ცხოვრებაში“ (ხაჭაპურიძე, 1932).</p> <p data-fusion-font="true">სვანეთში მიმავალი ჯარის ლეჩხუმში დაბანაკების ამბავი მაშინვე შეიტყვეს აჯანყებულებმა. ბოლომდე დარწმუნებულები იყვნენ, რომ ბრძოლა გარდაუვალი იყო. ქუთაისიდან ჯარის ამოსვლაც ეცნობა მთელ სვანეთს. შეიკრიბა ყრილობა და მოუწოდა ხალხს საბრძოლველად.</p> <p data-fusion-font="true">გრინევსკის ჩაფიქრებული ჰქონდა ის მოარული ხმა ჩაეხშო მოსახლეობაში, რომელიც ითვალისწინებდა გადასახადების შემოღებას, ამიტომაც დაიბარა მასთან აჯანყებულთა მეთაური ყასბულათ შერვაშიძე და გადასცა მას, რომ ეს ხმა, რომელიც გავრცელებული იყო სვანეთში ჩაეხშო.</p> <p data-fusion-font="true">„ქუთაისის სამხედრო სასამართლომ სვანეთის აჯანყების გასამართლების დროს დაადგინა: აღძრან შუამდგომლობა მთავარ სარდალის წინაშე, პანუჩიკ კვილიხიძის და სხვა მეთაურობის პასუხისგებაში მისაცემად იმ სამარცხვინო მარცხისათვის, რაც ჯარმა განიცადა სვანეთის აჯანყებულებთან ბრძოლაში.“ (საქ.სსრ შიხსახკომის საარქივო განყოფილება, ფონდი 144, საქმე N 114 ტომი 2.)</p> <p data-fusion-font="true">მოვლენები შემდეგნაირად განვითარდა: „7 აგვისტოს ქუთაისის გუბერნატორის განკარგულებით კალაში მყოფ ჯარს მოემატა გურიის რაზმი, ქუთაისის მაზრის უფროსის ხელმძღვანელობით და სხვა ჯარის ნაწილები. მალე სვანეთის თავადებმა უღალატეს ხალდეშელებს, მთავრობას მიემხრენ და ერთი კვირის განმავლობაში თენგიზ დადეშქელიანის თაოსნობით მათ მიერ გამოყვანილ იქნა სვანეთის ხალხი. 19 აგვისტოს მათ მოემატა ქუთაისიდან გენერალი ციტოვიჩი არტილერიითა და კახეთის რაზმით. ამ შეერთებულ ძალებით 19 მოსახლის წინააღმდეგ 21 აგვისტოს მთავრობა იწყებს მოქმედებას და ხალდეშელებზე იერიშის მიტანას. პირველად ზარბაზნებს უშენდნენ ციხეებს, მაგრამ უშედეგოდ.“ (გაბლიანი, 1925, გვ.107)</p> <p data-fusion-font="true">27 აგვისტოს ჯარმა გაანადგურა სოფელი – ხალდე. ადგილობრივი ეკლესიებიდან გაიტანეს ხატები, ქონებას დაეპატრონნენ ადგილობრივი ადმინისტრაციის წევრები და მათი მოღალატე თავადები. აჯანყლებულთა რიცხვებიდან ზოგი თავისი ნებით გამოცხადდა ლეჩხუმში სამაზრო მთავრობასთან, ზოგიც ადგილობრივ ადმინისტრაციასთან, რომლებიც თენგიზ დადეშექლეიანმა ქუთაისში ჩაიყვანა. მათი გასამართლება მოხდა ქუთაისში. სამს დახვრეტა მიუსაჯეს, თუმცა მოგვიანებით განაჩენი შეიცვალა და გადასახლებით ჩანაცვლდა. 55 კაცი კი გადაასახლეს რუსეთის სხვადასხვა გუბერნიებში. 1875-1876 წლების სვანეთის აჯანყება წარმოადგენს საუკეთესო ილუსტრაციას იმისა, თუ რა გმირულ ბრძოლებს აწარმოებდა საქართველოს გლეხობა მეფის რუსეთის წინააღმდეგ. ამ ისტორიული ფაქტის შესწავლას დიდი მნიშვნელობა აქვს, რადგან იგი ცხადყოფს, თუ რა მწვავე კლასობრივ ბრძოლას ჰქონდა ადგილი საქართველოში მეფის რუსეთის შემოსვლის შემდეგ.</p> <hr /> <p> </p> <p><strong data-fusion-font="true"> ბიბლიოგრაფია</strong></p> <ol> <li><span data-fusion-font="true">ონიანი, ვ. 1942.წ ‘’სვანეთის აჯანყება 1875-76 წლებში’’. სადისერტაციო ნაშრომი;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">ხაჭაპურიძე, გ. 1932წ. ‘’გლეხთა მოძრაობანი საქართველოში მე-19 საუკუნეში.’’;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">,,დროება’’ N94, 1875 წ.;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">,,დროება’’ N94, 1875 წ;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი საქ.647, ფ.39. ა/კავკასიის მთავარ სარდლის მოხსენება სამხედრო მინისტრისადმი;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი 1, საქ. 647, ფ.41.;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">ლენინგრადის სამხედრო ისტორიული არქივი, ფონდი 1, საქ. 647, ფ.44.;</span></li> <li><span data-fusion-font="true">საქ. სსრ შიხსახკომის საარქივო განყოფილება, ფონდი 144, საქმე N 114 ტომი</span></li> </ol>
<p data-fusion-font="true">არის თუ არა ,,სპორტი ყველასთვის“? რამდენად აქვს ყველას თანაბარ პირობები ამ სფეროში თვითგანხორციელებისთვის? საქართველოს ბოლო პერიოდის სიახლეებს შორის შეგხვდებათ ქუთაისელი ფეხბურთელი ქალების მიერ საფეხბურთო გუნდის მწვრთნელის მხილება სექსუალურ ძალადობასა და შევიწროვებაში. როგორც გოგოები ჰყვებიან, ეს ამბავი ახალი სულაც არ არის და იძულებითი დუმილის წლები უძღოდა წინ. ისინი ამბობენ, რომ ეშინოდათ და სწორედ ამის გამო დრო დასჭირდათ სანამ ამ დიდ პრობლემაზე ხმამაღლა დაიწყეს საუბარი. ვინ იცის, კიდევ რამდენი ქალი ათლეტი იმყოფება კვლავაც ძალადობის ქვეშ, მაგრამ ბარიერების გამო არ შეუძლია მოძალადის მხილება. აქეედან გამომდინარე, ბიძგის მიმცემი ნაბიჯია ქუთაისელი გოგოების მსგავსი საქციელი, რადგან დანარჩენ ათლეტებსაც მიეცემათ მეტი რწმენა, რომ საჭიროების შემთხვევაში მიბაძონ მათ და თავი დააღწიონ ისეთ მიუღებელ პირობებს, რასაც ძალადობა ჰქვია.</p> <p data-fusion-font="true">მსგავსი ისტორიები გახდა მიზეზი იმისა, თუ რატომ გადავწყვიტე ამ თემის უფრო სიღრმისეულად შესწავლა. სტატიის მიზანია საქართველოში სპორტსმენ ქალთა გამოწვევები და ცხოვრებისეული შესაძლებლობების შესწავლა. აგრეთვე იმ წინაღობებისა და გამოწვევების გამოაშკარავება, რომელსაც ისინი კარიერის სხვადასხვა ეტაპზე აწყდებიან. ამისთვის კი საჭიროა გავიგოთ, როგორ აისახება ოჯახის კლასობრივი პოზიცია, საცხოვრებელი ადგილი და გენდერი რესპოდენტის პროფესიულ არჩევანზე. ასევე, თუ რა სტერეოტიპებს აწყდებიან სპორტში ჩართული ქალები. დაბოლოს, უბრალოდ გავიგოთ უშუალოდ ქალების პერსპექტივიდან დანახული სპორტი, რა მოლოდინები აქვთ მათ ამ პროფესიისგან, რას იღებენ რეალურად საქართველოს პირობებში და რა გამოწვევების გადალახვა უწევთ გზად.</p> <p data-fusion-font="true">იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოში სპორტი და განსაკუთრებით ფეხბურთი დიდი აქტუალურობით სარგებლობს, საჭიროა, რომ ქალი ათლეტები და ქალთა ნაკრებებიც კაცების თანაბარი მნიშვნელობით და სერიოზულობით იქნას აღქმული. უთანასწორობასა და გენდერულ მიკერძოებას ფაქტობრივად ყველა სფეროში შეხვდებით, თუმცა განსაკუთებულად მწვავე ხდება საკითხი, როდესაც საქმე კარიერასა და სამსახურს ეხება.</p> <p data-fusion-font="true">საქსტატის ნაშრომის ,,ქალი და კაცი საქართველოში” თანახმად, გოგოებისა და ვაჟების სწავლის სფეროებში მკვეთრადაა დაყოფილი კარიერული მიმართულებები. მაგალითად, ქალებს უმაღლესი განათლება მიღებული აქვთ უფრო მეტად სოციალური მეცნიერებების, ბიზნესის და სამართლის, ჰუმანიტარული მეცნიერებებისა და ხელოვნების მეცნიერების მიმართულებით. მაშინ, როცა კაცები დომინირებენ საინჟინრო, დამამუშავებელ და სამშენებლო პროგრამებზე. ანალოგიური ტენდენცია შეინიშნება დოქტორანტურის სტუდენტებშიც. გენდერულად დაყოფილი სამსახურების კარგი მაგალითია მასწავლებლის პროფესია. აღნიშნულ წყაროში ვიგებთ, რომ 2020 წელს ქალი მასწავლებლების რიცხვი კაცი მასწავლებლებისას თითქმის შვიდჯერ აღემატებოდა.</p> <p data-fusion-font="true"><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone wp-image-1388 size-full" src="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234125.png" alt="" width="586" height="534" srcset="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234125.png 586w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234125-300x273.png 300w" sizes="(max-width: 586px) 100vw, 586px" /></p> <p><em><span data-fusion-font="true">ფიგურა 1</span></em></p> <p data-fusion-font="true">ერთი შეხედვით სპორტით დაკავება ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია, მაგრამ ამ ყველაფრის უკან უამრავი წინაღობა იმალება, რომლის გადალახვაც ადამიანებს უწევთ წარმატების მისაღწევად. პროფესიონალური კარიერისთვის სპორტსმენს არა მხოლოდ საკუთარი ნიჭი, ძალისხმევა და შრომა სჭირდება, არამედ გარეფაქტორების დახმარებაც, მაგალითად, ინფრასტრუქტურის არსებობა, დაფინანსება, ხელფასი, რათა ჰქონდეს საარსებო წყარო და სრული დრო სპორტს დაუთმოს. დანართში მოცემული ცხრილი კარგად ასახავს იმ დიდ განსხვავებას, რომელიც არსებობს პროფესიონალ ქალ სპორტსმენსა და კაც სპორტსმენს შორის.</p> <p data-fusion-font="true"><img loading="lazy" decoding="async" class="alignnone wp-image-1391 size-full" src="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234208.png" alt="" width="502" height="640" srcset="https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234208.png 502w, https://mautskebeli.wpenginepowered.com/wp-content/uploads/2023/12/Screenshot-2023-11-11-234208-235x300.png 235w" sizes="(max-width: 502px) 100vw, 502px" /></p> <p><em><span data-fusion-font="true">ფიგურა 2</span></em></p> <p data-fusion-font="true">მონაცემების მიხედვით, შეიძლება ითქვას, რომ კაცები უფრო პროდუქტიულები არიან ტურნირებზე ასპარეზობისას, ვინაიდან, როგორც ვხედავთ, ოლიმპიური სპორტის სახეობებში 2020 წელს 23 პირველ ადგილოსანი, 32 მეორე, ხოლო 38 მესამე ადგილოსანი მამაკაცი გვყავს. რაც შეეხება ქალებს, ამავე სპორტის სახეობებში სულ რაღაც 8-8 პირველ და მესამე ადგილოსანი, ხოლო 5 მეორე ადგილოსანი ირიცხება. აღნიშნული სტატისტიკა მეტყველებს იმ ფაქტზე, რომ ქალთა სპორტული განვითარება ქვეყანაში ძალზედ დაბალია და მის გასაუმჯობესებლად ჯერ-ჯერობით საჭირო ნაბიჯები არ იდგმება.</p> <p data-fusion-font="true">საერთო ჯამში, შეიძლება ითქვას, რომ ისევე როგორც სხვა სფეროებშიც, სპორტშიც რთულია იყო ქალი, რადგან ერთდროულად უამრავ დაბრკოლებასთან გიწევს ჭიდილი. ეს პრობლემები მოიცავს როგორც გენდერულ, ის მოიცავს ასევე ეკონომიკურ, ინფრასტრუქტურულ და სხვა მრავალ პრობლემას. ზოგადად, არათუ ქალების, ასევე კაცების სპორტი განვითარება პრობლემას წარმოადგენს საქართველოში.</p> <p data-fusion-font="true">საქართველოს ბავშვთა და მოსწავლე-ახალგაზრდობის სპორტის ეროვნული ფედერაციის მიერ ჩატარებული კვლევის თანახმად, სკოლის მოსწავლეებში, 16-19 წლის ასაკის გოგოებში, სპორტულ აქტივობებში ჩართულობა მნიშვნელოვნად იკლებს 12-15 წლის გოგოებთან შედარებით (მანჯავიძე, 2017). მიზეზი იმისა, თუ რატომ შეინიშნება ეს რადიკალური ცვლილება, სხვადასხვაა. ამის მიზეზად თავად გოგოები ასახელებენ ისეთ პრობლემებს, როგორიცაა სიცივე დარბაზში, გოგოების გასახდელის არ ქონა, ის აზრი, რომ სპორტი ბიჭებისთვისაა და ა.შ ინფრასტრუქტურის განვითარების დაბალი მაჩვენებელი პირდაპირპროპორციულად აისახება გოგოების სპორტში ჩართულობაზე, განსაკუთრებით ისეთ დემოგრაფიულ არეალებში, როგორიცაა სოფლები და ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული ტერიტორიები (მანჯავიძე, 2017). ,,გაკვეთილის გაცდენის მიზეზად დარბაზში სიცივე და გასახდელის არარსებობა დასახელებულია გოგონათა 50-64.7%-ის მიერ ზუგდიდში, ქუთაისსა და ახალციხეში. ამ მონაცემის კრიტიკულად მაღალი მაჩვენებელია მარნეულში – 92%, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ ინფრასტრუქტურის გაუმართაობა აღნიშნულ რეგიონებში სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს სპორტულ აქტივობებში გოგონათა მონაწილეობასთან მიმართებაში“ (მანჯავიძე, 2017).</p> <p data-fusion-font="true">ინფრასტრუქტურის გარდა გოგოების სხვადასხვა სპორტულ სახეობებში ჩართულობის ხელშემშლელ ფაქტორებად მწვრთნელები აგრეთვე ასახელებენ მოსწავლეების ოჯახების ეკონომიკურ მდგომარეობასა და ოჯახის დამოკიდებულებას ამ საკითხის მიმართ (მანჯავიძე, 2017). რესპონდენტი მშობლების პასუხებიდან ვიგებთ, რომ გოგოებისთვის ყველაზე შესაფერისი სპორტის სახეობებია: ცურვა 32.8%, ცეკვა 22.4% (არასპორტული ცეკვა) და ჩოგბურთი 12.9%. საგულისხმოა ისიც, რომ გამოკითხული გოგოების უმეტესობა სწორედ იმ სპორტის სახეობებით არის დაკავებული, რომლებსაც რეკომენდაციას სწორედ მშობლები უწევენ (მანჯავიძე, 2017).</p> <p data-fusion-font="true">საინტერესოა ის მიგნებაც, რომ რესპონდენტი გოგოები მიიჩნევენ, რომ სასკოლო სპორტული პროგრამა უფრო მეტად ვაჟებზეა მორგებული და, აქედან გამომდინარე, გოგოები ნაკლებად არიან ჩართულები სხვადასხვა აქტივობებში (მანჯავიძე, 2017). კვლევა გვიჩვენებს, რომ 8 გამოკითხული რეგიონიდან 5-ში, ანუ ნახევარზე მეტში, სპორტული გაკვეთილების დაგეგმვისას ნაკლებად ეთმობა ყურადღება გოგოების საჭიროებებსა და ინტერესებს, ამის საპირისპიროდ, ბიჭებს უფრო მეტად ეძლევათ აქტიურობის შესაძლებლობა. აღნიშნული ტენდენცია, უფრო მეტად შეინიშნება 16-19 წლის მოსწავლეებში და, შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ესაა მიზეზი იმ ფაქტისა, რომ ამ ასაკის გოგო მოსწავლეების მხოლოდ 54% ესწრება სპორტის გაკვეთილებს სკოლაში (მანჯავიძე, 2017).</p> <p data-fusion-font="true">სპორტში ისეთ თანამდებობებზე, როგორიცაა სამწვრთნელო შტაბი, მენეჯმენტი, მედია, გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოები და სხვა, იშვიათად თუ შეხვდებით ქალს (United Nations, 2007). მაგალითად, ჩეხეთში მხოლოდ სამი ქალი იყო ჩეხეთის ოლიმპიური აღმასრულებელლი საბჭოს წევრი მისი არსებობის 105 წელიწადში, ხოლო ელიტარული და აღიარებული ათლეტების მწვრთნელებს შორის მხოლოდ 21% წარმოადგენდა ქალებს (United Nations, 2007).</p> <p data-fusion-font="true">იქიდან გამომდინარე, რომ ქალები მუდმივად აწყდებიან კაცებთან შედარებით არათანაბარი ანაზღაურების პრობლემას სპორტში, მათ აქვთ ნაკლები და შეზღუდული კარიერული წინსვლისა და დაწინაურების შესაძლებლობები, რაც, თავისმხრივ, იწვევს დაბალი სოციალური მობილობისა და სოციალური უსაფრთხოების შემცირების რისკებს (United Nations, 2007). აშშ-ში, მაშინ, როდესაც მამაკაც კალათბურთელებს მაღალ ხელფასებს უხდიან, ქალების შემთხვევაში ეს თანხა მამაკაცების ხელფასის მხოლოდ 2 პროცენტს შეადგენს (DCOMM, 2006). ამას ემატება მედიის მხრიდან ნაკლები ყურადღების დათმობა ქალი ათლეტებისთვის.</p> <p data-fusion-font="true">საერთო ჯამში, დაფინანსების სიმწირე, დაბალი ხელფასები და სახელფასო სხვაობა, ნაკლები პოპულარიზაცია და რესურსების სიმწირე, არასტაბილური დასაქმების პირობები და სხვა კიდევ მრავალი ფაქტორი განაპირობებს იმას, რომ დღეს სპორტში დასაქმებული ქალი პრეკარიულ მუშახელად აღიქმება. მამაკაცებთან შედარებით, მათი სამუშაო ნაკლებად სტაბილურია, ხოლო კარიერული განვითარების ხელშეწყობა ნაკლებად აქვთ, რაც არ აძლევს სპორტში დასაქმებულ ქალებს პრეკარიული მდგომარეობიდან გამოსვლის და საკუთარი ინტერესებისა და მისწრაფების განხორციელების შესაძლებლობას.</p> <p data-fusion-font="true">სტატია ეყრდნობა ორ სიღრმისეულ ინტერვიუს. პირველი რესპოდენტი ქართველი ქალი ფეხბურთელია. მეორე რესპოდენტი კი სპორტის ფოტოგრაფია. გამოკითხული რესპოდენტების პასუხებიდან გამომდინარე გამოიკვეთა, რომ ქალთა სპორტში ჩართულობა მათი კარიერის პირველ ეტაპზე სრულიად განსხვავებული იყო, ვიდრე ახლაა. სპორტსმენებმა გაიხსენეს კარიერის პირველი ნაბიჯები, როდესაც, წლების წინ, სწორედ ისინი იყვნენ ერთ-ერთი პირველები პოსტსაბჭოთა საქართველოში, რომლებმაც შეაბიჯეს სპორტში:</p> <p><em><span data-fusion-font="true">,,</span></em> <em><span data-fusion-font="true">მე რომ ფეხბურთის თამაში დავიწყე, დაახლოებით ოთხი გუნდი იყო საქართველოში და ეგ ნიშნავს, რო, დაახლოებით, 60-65 გოგო თამაშობდა, […] და ნაკრებიც არ იყო საქართველოში.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">დღესდღეობით ბევრად უფრო მეტი გოგოა ჩართული სპორტში, ვიდრე ადრე. თავისმხრივ, რესპოდენტებს ამ პრობლემის გადალახვა კარიერის დასაწყისში მოუწიათ. აქედან გამომდინარე, კარგად ჩანს, თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ახალი თაობისთვის, რომ ხედავდნენ მათივე სქესის წარმომადგენელს მათთვის საინტერესო, განსაკუთრებით კი მამაკაცებით დომინირებულ, სფეროებში. გოგონებს უფრო უმარტივდებათ როგორც გარემოსთან შეგუება, ასევე სწავლისა და ათვისების პროცესი, როდესაც მათთან ერთად სხვა ქალებიც მუშაობენ.</p> <p data-fusion-font="true">საინტერესოა ისიც, რომ აწ უკვე სპორტში დასაქმებული ქალები ე.წ ,,როლურ მოდელებად“ ყალიბდებიან მომავალი თაობისთვის. ,,როლური მოდელები“ და მისაბაძი პიროვნებები კი კიდევ უფრო დიდ სტიმულს აძლევს უმცროს თაობას, რომ არ შეუშინდეს ახალ გამოწვევებს და ბოლომდე მიჰყვეს საკუთარ მიზნებს.</p> <p><em><span data-fusion-font="true">„თვითონ ჩემთვისას მოტივაციაა, რო პატარა ბავშვებს მოტივაციას ვაძლევ მე თვითონ… იმიტო, რო მაშინ მე რო ვიღაცა მყოლოდა ისეთი, ვის გამოც ვითამაშებდი, ქართველზე ვსაუბრობ, ძაან მაგარი იქნებოდა და ჩვენ მაშინ მარტო ვათვალიერებდით ევროპაში ან ამ ამერიკაში მყოფი ქალი ფეხბურთელების ფოტოებს და ვიდეოებს და… რომ მყოლოდა ვინმე, რჩევებს გავითვალისწინებდი, რაღაც კითხვებს დავუსვამდი და, ესე რომ ვთქვათ, პირველი ხაზი ჩვენ ვიყავით… ეგ ძაან მინდოდა რო ყოფილიყო ყოველთვის.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">დღესდღეობით, როგორც ითქვა, სიტუაცია შეცვლილია. როგორც ქალი ათლეტების, ასევე სპორტში დასაქმებული ქალების რაოდენობა კიდევ უფრო იზრდება. ქვეყნის მასშტაბით პირველ ლიგაში რვა გუნდი, ხოლო მეორე ლიგაში თხუთმეტი გუნდია რეგისტრირებული. ამასთან, ფეხბურთის ფედერაციის დახმარებით ფინანსდება სხვადასხვა საინტერესო პროგრამები ქალთა ფეხბურთის კუთხით. აქედან გამომდინარე, რესპონდენტის შეფასებით, ახლა უფრო მარტივია გოგოებისთვის ფეხბურთში ჩართვა და თავის პოვნა, ვიდრე ეს მისი კარიერის პირველ ეტაპზე იყო.</p> <p data-fusion-font="true">სპორტში გენდერულ სეგრეგაციას წინ უძღვის ხოლმე წარმოდგენა, რომ სპორტი კაცების სფეროა. ამ თვალთახედვის გამო, ხშირად მშობლები გოგოების სპორტით დაინტერესებას არ ემხრობიან და ეწინააღმდეგებიან. მსგავს გამოცდილებას გვიზიარებს ფოტოგრაფი თამუნა და ამბობს, რომ მამამისს არ მოსწონდა მისი სპორტულ ფოტოგრაფად მუშაობა, რადგან, როგორც ის აღნიშნავს, ამ სამსახურს არ აქვს განსაზღვრული გრაფიკი, დასვენების კონკრეტული დღეები, ასევე უწევდა მთელი დღეები სტადიონზე ყოფნა, რაც მამასთვის შესაგუებლად მარტივი არ ყოფილა. თუმცა, მიუხედავად მსგავსი დამოკიდებულებისა, ფოტოგრაფს საქმეზე გული არ აუცრუებია.</p> <p data-fusion-font="true">ამ თვალსაზრიით განსხვავებული მდგომარეობა იყო ფეხბურთელი ნინოს ოჯახში. როგორც იგი აღნიშნავს, ფეხბურთზე სწორედ მამამ მიიყვანა და მისი მშობლები პირველი გულშემატკივრები იყვნენ მისი. მისი თქმით, ოჯახში ნეგატიური დამოკიდებულება არ ჰქონია, თუმცა ხშირად გაკვირვებულ რეაქციებს იღებდა ახლობლებისგან, როცა იგებდნენ, რომ ფეხბურთის პროფესიონალურად გაგრძელება გადაწყვიტა:</p> <p><em><span data-fusion-font="true">,,ჩვენს ოჯახებში პრობლემა არ იყო, მარა, რა თქმა უნდა, გარემო ისეთი იყო, რო ყველას უკვირდა და ყველა წინააღმდეგი იყო და თავის აზრს გამოთქვამდნენ.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">ნინოს თქმით, მას გაუმართლა, რადგან ოჯახისგან სრული ნდობა და მხარდაჭერა მიიღო, მაგრამ ისეთი შემთხვევაც გაიხსენა, როცა მეგობრის თხოვნით მის ოჯახში მოუწია მისვლა და მშობლების დათანხმება, რომ მისთვის ფეხბურთის თამაშის უფლება მიეცათ.</p> <p data-fusion-font="true">როგორც ნინო აღნიშნავს, მისი აზრით მშობლებისა და უფროსი თაობის დამოკიდებულება გოგოების სპორტით დაკავებასთან დაკავშირებით იცვლება. ასევე მეტი ყურადღება ექცევა მათი მხრიდან ჯანსაღი ცხოვრების ხელშეწყობას. როგორც იგი ამბობს, მშობლები აუცილებლად პროფესიონალ ათლეტებად არ წარმოიდგენენ შვილებს და მათთვის ისიც მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვები ჯანსაღი და აქტიური ცხოვრებით ცხოვრობდნენ.</p> <p data-fusion-font="true">სერიოზულად აღქმის პრობლემა ფეხბურთელებსაც შეხვდათ და, ამ შემთხვევაში, გამოიყო სკოლისა და მასწავლებლების მხრიდან მსგავსი დამოკიდებულება. ნინო იხსნენებს სკოლის პერიოდს და ამბობს, რომ ვარჯიშებისა და თამაშების გამო, ხშირად უცდებოდა სკოლის დღეები და საკონტროლოები. იქიდან გამომდინარე, რომ სკოლა და სკოლის დირექცია ხელს არ უწყობდა სპორტსმენებს კარიერის განვითარებაში, მოუწია სკოლის რამდენჯერმე გამოცვლა. აღსანიშნავია, რომ მსგავსი დამოკიდებულება მხოლოდ ქალი სპორტსმენის მიმართ არ ყოფილა. ის ხაზს უსვამს, რომ მის სკოლელ ბიჭს, რომელიც კალათბურთს თამაშობდა, მსგავსი პრობლემები ჰქონდა:</p> <p><em><span data-fusion-font="true">,,</span></em> <em><span data-fusion-font="true">მაქსიმალურად გააზრებული რო ჰქონოდათ, რომ მე, ვსო, აი, პროფესიონალურ კარიერას მოვკიდე ხელი და გადავწყვიტე, ალბათ ხელს შემიწყობდნენ. მგონია, რო ცოტა არასერიოზულად აღიქვამდნენ ჩემს მისწრაფებებს.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">პროფესიების შესახებ გენდერულად განპირობებულ წარმოდგენებზე, როგორც ხელისშემშლელ ფაქტორზე, საუბრობს ფოტოგრაფი თამარი. იქიდან გამომდინარე, რომ მას, როგორც ფოტოგრაფს მუდმივად მძიმე ტექნიკის ტარება უწევს, მისთვის უთქვამთ, რომ ეს არ შეიძლება, რადგან ქალია, შვილი უნდა გააჩინოს და სხვა. მათი აზრით, ყველა ეს შეხედულება მოდის გოგოებში გამიზნულად ისეთი კოდის ჩადებით, რომელიც წინასწარგანსაზღვრავს მათ ამბიციებს და ცხოვრებისეულ გზას.</p> <p data-fusion-font="true">საზოგადოებაში იმდენადაა ჩამოყალიბებული მამაკაცი, როგორც სპორტის მთავარი ფიგურა, რომ სპორტში ქალი განიხილება, როგორც ,,სხვა“. თითქოს, ყველა წესი და კანონზომიერება მამაკაცის ფიზიკურ და გონებრივ შესაძლებლობაზეა აგებული და ქალი ამ შექმნილ ,,იდეალთან“ ვერ მიახლოვდება. რესპონდენტი წუხს, რომ იმდენად არაპროფესიონალად მიაჩნიათ სპორტში დასაქმებული ქალები, რომ არ ,,იჯერებენ“ მათ რეალურ მისწრაფებებსა და სპორტისადმი განუზომელ სიყვარულს.</p> <p><span data-fusion-font="true">სპორტში ქალთა და კაცთა გუნდებს შორის ფინანსური შემოსავალი შემაშფოთებლად განსხვავებულია. ფეხბურთელის ინტერვიუდან ირკვევა, რომ გოგონებს, რომლებიც უმაღლეს ლიგაში თამაშობენ, იმის მეოთხედი ხელფასიც არ აქვთ, რაც მამაკაცებს მესამე და მეოთხე ლიგაში. მისი აზრით, ეს გამოწვეულია საზოგადოების მხრიდან ქალთა ფეხბურთის მიმართ ინტერესის დაბალი დონით. რესპონდენტი მიიჩნევს, რომ დღესდღეობით სპორტი ბიზნეს სექტორადაა ქცეული და გასაგებიცაა მისთვის, თუ რატომ არ ინტერესდება ბიზნესი ქალთა ფეხბურთით საქართველოში. პრეკარიულობა და დაბალი ხელფასები ქალებს უბიძგებს თამაშები და ვარჯიშები სხვა სამუშაოს შეუთავსონ. </span><strong data-fusion-font="true">სპორტულ ფოტოგრაფსაც ძირითადი სამუშაოს გარდა დამატებით სხვადასხვა პროექტებში უწევს ჩართვა შემოსავლის ძიებაში. ის ფაქტი, რომ სპორტის სფეროში დასაქმებულებს გადარჩენისთვის ძირითად საქმიანობასთან ერთად დამატებითი სამუშაოებით დაკავება უწევთ, დამღლელია და დროის სიღარიბის მიზეზიც. განსაკუთრებით ათლეტების შემთხვევაში, ვინაიდან ეს იწვევს მათ გამოფიტვას, რაც მათ სპორტულ მიღწევებზეც აისახება.</strong></p> <p><em><span data-fusion-font="true">,,</span></em> <em><span data-fusion-font="true">ფეხბურთელობის გარდა, დამატებით თითქმის ყველა გოგოს უწევს სხვა სამსახურის პოვნა. რა თქმა უნდა, ეს ენერგიასთანაც არის კავშირში და, ხშირ შემთხვევაში, გადაღლილობის ფონზე, პლუს დამატებით ვარჯიში გვიწევს ყველას, მაგრამ, აი, რადგანაც საყვარელ საქმეს აკეთებ, მსხვერპლის გაწევაც გვიწევს.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">ფეხბურთელის აზრით, მნიშვნელოვანია ათლეტი მის მთავარ საქმიანობაზე იყოს კონცენტრირებული, რადგან გადატვირთვა შედეგზეც აისახება და ფიზიკურად ამდენი საქმის ერთად კეთება რთულია. გადაღლილობა აისახება თამაშის დაბალ ხარისხზე, რაც მაყურებლის ინტერესის დაკარგვას იწვევს, ინტერესის დაკრაგვა კი პოპულარიზაციის დანაკლისს, რასაც ისევ თავდაპირველ პრობლემამდე – ფინანსურ კრიზისამდე მივყვავართ.</p> <p data-fusion-font="true">ფინანსურ კრიზსს თან სდევს ინფრასტრუქტურული პრობლემები. ფეხბურთელი ნინო თავისი კარიერის პირველი ეტაპის გახსენებისას ამბობს, რომ გოგოებს ჰქონდათ პერიოდი, როდესაც სპორტული დარბაზის ან/და მოედნის არ ქონის გამო, უბნის სტადიონებზე ვარჯიშობდნენ, ან, უარეს შემთხვევაში, მხოლოდ სირბილით შემოიფარგლებოდა მათი ვარჯიში, რადგან სხვა ვერაფრის გაკეთება შეეძლოთ და ამ საშუალებით ინარჩუნებდნენ ფიზიკურ ფორმას. ასევე პრობლემას წარმოადგენს გაუმართავი საფეხბურთო ბაზები და სტადიონები. ათლეტი აღნიშნავს, რომ ინფრასტრუქტურული მოუწესრიგებლობა, როგორიცაა გასახდელის არქონა, დაზიანებული მინდორი და სხვა, დიდ ზეგავლენას ახდენს მოტივაციაზე:</p> <p><em><span data-fusion-font="true">,,ჩვენ ჩავსულვართ სტადიონებზე, სადაც ფიზიკურად ფეხბურთელი კი არა… საძოვარივით არის და იქ, რა თქმა უნდა, განწყობა ეგრევე ქვეითდება. პირველ რიგში, ჩემი საკუთარი თავიდან გამომდინარე, იმ წამსვე აღარ მინდა ხოლმე თამაში იმიტო, რო თითქოს, რაღაცნაირად, შეურაწყოფაა.“</span></em></p> <p data-fusion-font="true">ფეხბურთელის თქმით, როცა ათლეტს სურს გუნდის დახმარება, საკუთარი შესაძლებლობების გამოვლენა და ამისთვის მნიშვნელოვანია ჰქონდეს შესაბამისი გარემოებები. თუმცა, აუცილებელია ისიც აღინიშნოს, თუ როგორი შეცვლილია დღეს ინფრასტრუქტურული თვალსაზრისით მდგომარეობა. ინტერვიუდან ვიგებთ, რომ სტადიონებთან დაკავშირებული პრობლემები მეტ-ნაკლებად გაუმჯობესებულია.</p> <p data-fusion-font="true">საბოლოო ჯამში, ნათელი ხდება ფინანსური და ინფრასტრუქტურული კეთილდღეობის მნიშვნელობა ათლეტებისთვის, რადგან ეს აისახება მათ ყოველდღიურ ცხოვრებაზე, ფიზიკურ დატვირთვასა და მენტალურ შემართებაზე.</p> <p data-fusion-font="true">იყო ქალი ათლეტი ან სპორტში დასაქმებული ქალი არ არის მარტივი დღევანდელ საქართველოში. გამოწვევები არის კომპლექსური და მოიცავს ოჯახის შეხედულებებს, სასწავლო დაწესებულებების მხრიდან სპორტსმენების ხელშეწყობის ნაკლებობას, საქმიანობის პრეკარიულობასა და ინფრასტრუქტურული განვითარების დაბალ დონეს.</p> <p data-fusion-font="true">სპორტულ შედეგებზე ახდენს გავლენას ინფრასტურქტურული პრობლემებიც. მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ქალთა გუნდები ფლობენ სტადიონებს და სავარჯიშო ბაზებს, პრობლემა სრულად აღმოფხვრილი ჯერ კიდევ არაა. შეუსაბამო გარემო მოქმედებს ათლეტების მოტივაციასა და განწყობაზე, რაც აისახება მათი თამაშის ხარისხზეც.</p> <p data-fusion-font="true">მიუხედავად ბევრი პრობლემისა, თვალშისაცემ განსხვავებას ვხედავთ სპორტში ჩართული ქალების რიცხოვნობასთან დაკავშირებით. რესპოდენტები აღნიშნავენ, რომ სიტუაცია წლების წინ და ახლა განსხვავებულია და მეტი გოგო ინტერესდება სპორტით, რაც იმედისმომცემი დინამიკაა.</p> <hr /> <h1 class="" data-fontsize="26" data-lineheight="31.2px" data-fusion-font="true">ბიბლიოგრაფია</h1> <p><span data-fusion-font="true">DCOMM. (2006, April 1). </span><em><span data-fusion-font="true">PLANET WORK Women in sports: How level is the playing field?</span></em><span data-fusion-font="true"> Retrieved from International Labour Organization : https://www.ilo.org/global/publications/world-of-work-magazine/articles/WCMS_081377/lang–en/index.htm</span></p> <p><span data-fusion-font="true">Lebel, K. (2021). Re-thinking Women’s Sport Research: Looking in the Mirror and Reflecting Forward. </span><em><span data-fusion-font="true">Frontiers</span></em><span data-fusion-font="true">.</span></p> <p><span data-fusion-font="true">United Nations. (2007). </span><em><span data-fusion-font="true">Women, gender equality.</span></em></p> <p><span data-fusion-font="true">მანჯავიძე, თ. (2017). </span><em><span data-fusion-font="true">გენდერული თანასწორობა სპორტსა.</span></em><span data-fusion-font="true"> ჰელსი ჯენ.</span></p>
<p><em><span data-fusion-font="true">„რაც დაქირავებული მუშაა კაპიტალისტის მიმართ, ისაა ბინის</span></em></p> <p><em><span data-fusion-font="true">დამქირავებელი სახლმფლობელის მიმართ“</span></em></p> <p><em><span data-fusion-font="true">ფრიდრიხ ენგელსი</span></em></p> <p data-fusion-font="true">წალკის მუნიციპალიტეტში მცხოვრებთა უმრავლესობას სტიქიური მოვლენების შედეგად გადმოსახლებული ადამიანები წარმოადგენენ. მათ მაღალმთიან რეგიონებში მატერიალური ზიანი მიადგათ, თუმცა აქ მხოლოდ ამ გარემოებების შედეგად გადმოსახლებული ადამიანები არ ცხოვრობენ, არამედ მაღალმთიანი რეგიონებიდან, ძირითადად სვანეთიდან და აჭარიდან, გაუსაძლისი პირობების გამო მიგრირებული ადამიანებიც. საინტერესოა რამდენად გახდა შვება ამ ხალხისათვის წალკაში ჩამოსახლება? ზემო სვანეთიდან და აჭარიდან დაძრული ადამიანები აქ ახლის და უკეთესი მომავლის იმედით ჩამოვიდნენ, თუმცა ჩამოსვლის დღიდან თავიანთი ძალებით მოუწიათ ბინის საკითხის დროული გადაჭრა, რაც სერიოზული გამოწვევა აღმოჩნდა. ვინაიდან სახელმწიფოს არ გააჩნდა სამოქმედო გეგმა და ბერკეტი ამ საკითხის გადასაჭრელად, მათ საკუთარი ინიციატივით დაიკავეს ბერძნებისაგან მიტოვებული სახლები, რაც დროებითი თავშესაფარი აღმოჩნდა, რადგან ისინი ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოასახლონ.</p> <p data-fusion-font="true">ბერძნების უკან დაბრუნების შემთხვევაში ამჟამინდელ მაცხოვრებლებს ორი არჩევანი აქვთ: გასახლება ან სახლის ყიდვა. თუ მესაკუთრე სახლის გაყიდვას გადაწყვეტს, ოჯახი იძულებულია დაწესებული საფასური ვადებში მოიძიოს, რაც ხშირად წარუმატებელი ცდაა. შედეგად, ოჯახებს უწევთ ახალი სახლის ძიება. წალკაში არიან ოჯახები, რომლებსაც სამჯერ და ოთხჯერაც მოუწიათ სახლის გამოცვლა ან გადასვლა სხვა რაიონსა თუ სოფელში.</p> <p data-fusion-font="true">წალკაში მცხოვრები ოჯახების მდგომარეობა შეიძლება დავახასიათოთ, როგორც ფეოდალური ჩამორჩენილობის პარადიგმა. ფრიდრიხ ენგელსი მის ნაშრომში – ‘’ბინის საკითხისათვის’’ წერს შემდეგ რამეს: ‘’ჩვენ უყოყმანოდ ვამტკიცებთ, რომ არ არსებობს იმაზე უფრო დიდი დაცინვა ჩვენი სახელგანთქმული საუკუნის მთელი კულტურისა, ვიდრე ის ფაქტი, რომ დიდ ქალაქებში მოსახლეობის 90 პროცენტს და კიდევ მეტს არ გააჩნია თავშესაფარი, რომელიც მათ შეეძლოთ თავის საკუთრებად ჩათვალონ. ზნეობრივი და ოჯახური არსებობის ნამდვილი ცენტრი, ოჯახის კერა, სოციალურ ქარტეხილს მიაქვს. ამ მხრივ ჩვენ ველურებზე გაცილებით უფრო დაბლა ვდგავართ. ტროგლოდიტს თავისი გამოქვაბული აქვს, ავსტრალიელს – თავისი ფაცხა, ინდოელს – თავისი საკუთარი კერა. თანამედროვე პროლეტარი კი ფაქტობრივად ჰაერში ჰკიდია’’</p> <p data-fusion-font="true">ამ ტექსტის დაწერიდან საუკუნეზე მეტი დრო გავიდა. ის ქალაქი, რომელზეც მე ვსაუბრობ, არ არის ინდუსტრიული და არც პროლეტარიატი ჰყავს, თუმცა ჰყავს გაღარიბებული გლეხი, რომლის მდგომარეობას ამძიმებს საცხოვრებლის გარეშე ყოფნა.</p> <p data-fusion-font="true">2014 წელს აჭარელმა და სვანმა ოჯახებმა ბინის ქირისა გაზრდილი ფასებისა და გამოსახლების გამო დაიკავეს წალკის მუნიციპალიტეტის ყოფილი საავადმყოფოს შენობა, სადაც არც სასმელი წყლის და არც ელექტროენერგიის ინფრასტრუქტურა არ არსებობდა. მობილობის შემდეგ ოჯახებს არც საქონლის დასაბინავებელი სივრცე გააჩნდათ. ახალმოსახლეებმა ამ პრობლემის გადასაჭრელად წალკის მერიას მიმართეს, მაგრამ უშედეგოდ, ცხრა წლის შემდეგ ეს ადამიანები კვლავ ძველ საავადმყოფოს აფარებენ თავს. წალკის მერმა კი პასუხისმგებლობისგან თავის ასარიდებლად განაცხადა, რომ ამ ოჯახებიდან მხოლოდ ერთი ოჯახი იყო სტიქიური მოვლენების შედეგად დაზარალებული. ამგვარად იქ მცხოვრებ ადამიანებს ღირსეული საცხოვრებლის უზრუნველსაყოფად თავად უნდა ეზრუნათ.</p> <p data-fusion-font="true">წალკაში მიგრაცია ედუარდ შევარდნაძის მმართველობის პერიოდიდან, კერძოდ 1998 წლიდან, იწყება. მიგრაციული პროცესები უფრო მასობრივი ხდება ‘’ნაციონალური მოძრაობის’’ მმართველობის დროს. სააკაშვილის მმართველობის პერიოდში სტიქიის შედეგად გაუბედურებულ ოჯახებს ბერძნების სახლების დაკანონებას და სამიწათმოქმედო მიწების გადაცემას დაჰპირდნენ. ობიექტურობისათვის საჭიროა ვთქვათ, რომ სამეურნეო მიწების გადაცემა ნამდვილად მოხდა ეს იყო ე.წ ‘’პრეზიდენტის საჩუქარი’’, მაგრამ ეს სამეურნეო მიწები დასახლებული პუნქტიდან ძალიან შორს იყო.</p> <p data-fusion-font="true">წალკელმა ეკომიგრანტებმა მათი პრობლემების მოგვარების მოთხოვნით არაერთი საპროტესტო აქცია გამართეს. 2013 წლის მაისში მათ აქცია ჩაატარეს კანცელარიასთან – სრულიად სამართლიანი მოთხოვნით, რომ დროულად დაკმაყოფილებულიყო მათთვის საცხოვრებლის შეძენა და დაკანონება. ამასთან ერთად, ისინი მოითხოვდნენ კვლავ კოლექტიურ საკუთრებაში დაბრუნებულიყო პრივატიზებული მიწა, რომელსაც მანამდე საძოვრად იყენებდნენ. გასხვისებული მიწის ფართობი დაახლოებით 500 ჰექტარს შეადგენდა. დაახლოებით ამავე მოთხოვნებით გამოვიდნენ სოფელ ხარების მკვიდრნი 2018 წელს.</p> <p data-fusion-font="true">2019 წელს წალკაში მორიგ საპროტესტო აქციაზე საცხოვრებლის დაკმაყოფილებასთან ერთად სოციალური საჭიროებების დაკმაყოფილების მოთხოვნა გაჟღერდა. მათ შორის, სამედიცინო მომსახურების საკითხი, რომელიც ‘’ქართული ოცნების’’ დაპირებებში შედიოდა და წყლის პრობლემის აღმოფხვრა, რომელიც წლებია აწუხებს წალკაში და მის სოფლებში მცხოვრებ ოჯახებს.</p> <p data-fusion-font="true">2019 წლის ზაფხულში 70-მდე ეკომიგრანტმა აქცია პარლამენტთან ჩაატარეს. მათ კვლავ შეახსენეს ხელისუფლებას დანაპირები და ასევე ითხოვდნენ, რომ კუთვნილი მიწები კვლავ კოლექტიურ საკუთრებაში დაბრუნებულიყო.</p> <p data-fusion-font="true">2014 წელს წყლის სარეაბილიტაციო სამუშაოები თითქოს დაიწყეს, მაგრამ გამოიკვეთა თანხის არამიზნობრივი ხარჯვა. მაგალითად, სოფელ თრიალეთში გრუნტის დამუშავების ღირებულება განისაზღვრა 35.4 ლარით, მაშინ როდესაც ხარჯთაღრიცხვაში ანალოგიური სამუშაოს ღირებულება შეადგენდა 5.9 ლარს. აღნიშნული ფასის გათვალისწინების შემთხვევაში სამუშაოების შესრულება შესაძლებელი იყო 13.3 ათასი ლარით ნაკლები დანახარჯით. წყლით მომარაგების პრობლემა განსაკუთრებით ზაფხულში დგას მწვავედ. პრობლემის მიზეზად სახელდება ის, რომ წყალი მთლიანად მიეწოდება სამეურნეო მიწების მფლობელებს, რაც თავისთავად გულისხმობს სხვა ადამიანებისათვის წყლის წართმევას.</p> <p data-fusion-font="true">წალკაში მცხოვრები ადამიანების უმრავლესობა ამავდროულად განიცდის იმ შრომით ექსპლუატაციას, რომელსაც მთელი ქვეყნის მოსახლეობა.</p> <p data-fusion-font="true">2021 წელს დაშბაშის კანიონის კეთილმოწყობის სამუშაოებისას ორასამდე მუშა გაიფიცა. ისინი მოითხოვდნენ კუთვნილი ანაზღაურების დროულად მიღებას. ეს იყო მშრომელების პირველი გაფიცვა წალკაში, რომელიც მიემართებოდა კერძო კომპანიას.</p> <p data-fusion-font="true">ამასთან ერთად, წალკელი მიგრანტები არიან საერთაშორისო შრომითი მიგრაციის მსხვერპლნი და სეზონური სამუშაოებისთვის მიემგზავრებიან სხვა ქვეყნებში. კერძოდ, თურქეთში, სადაც ისინი თხილისა და ჩაის პლანტაციებში მუშაობენ იაფ მუშა ხელად.</p> <p data-fusion-font="true">ყველა ხელისუფლების პირობებში წალკის მოსახლეობა საკუთარ ქვეყანაში გაუცხოებას განიცდიდა. ისინი არიან მუდმივ შიშში, რომ მათ ერთ დღესაც გამოასახლებენ. მათი მატერიალური მდგომარეობა უარესდება და მხოლოდ მათი მდგომარეობა უმჯობესდება, ვინც მოახერხა ადგილობრივებისათვის ქონების გამოგლეჯა. მსგავსი ფეოდალური დამოკიდებულების ფონზე აქაურობა იცლება. იცლება უპერსპექტივობისა და უიმედობის განცდით. იცლება ახალგაზრდებისაგან, რომლებსაც უნდა ესწავლათ უნივერსიტეტებში და მიეღოთ შესაბამისი განათლება, თუმცა სახელმწიფო სტუდენტებისათვის სწავლის განმავლობაში ღირსეული საცხოვრებლით უზრუნველყოფასაც ვერ ახერხებს.</p> <p data-fusion-font="true">ყველაფერთან ერთად ეს რეგიონი ეთნიკურად მრავალფეროვანია და 90-იან წლებში დაპირისპირების ველად იქცა. რეგიონში ადგილობრივი მკვიდრნი: სომეხი, ქართველი თუ აზერბაიჯანელი ოჯახები მრავალ საერთო სოციალურ პრობლემას აწყდებიან და მათი მატერიალური მდგომარეობა თანაფარდია. ამიტომაც ერთმანეთისადმი აგრესია და შუღლი არის სრულიად უსაფუძვლო და ამ აგრესიამ უნდა შეიცვალოს კალაპოტი და უნდა მიემართებოდეთ მათ, ვინც დღეს ამ ხალხს ასეთ დღის წესრიგში ამყოფებს. კაპიტალისტური მონათმფლობელური პოლიტიკა ორიენტირებულია იმაზე, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას ერთმანეთის მიმართ ჰქონდეს ანტაგონისტური დამოკიდებულება.</p> <p data-fusion-font="true">სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს თითოეული შესახლებული ოჯახის ღირსეული საცხოვრებლით დაკმაყოფილება და მათი უზრუნველყოფა საჭირო სოციალური პირობით; აუცილებელია მათი ემანსიპაცია და მათი კანონიერი უფლებების დაკმაყოფილება არ უნდა გადაიდოს.</p> <hr /> <p data-fusion-font="true"><b data-fusion-font="true">სქოლიო</b></p> <p data-fusion-font="true">1. კ. მარქსი ფ.ენგელსი – ‘’რჩეული ნაწერები’’ ენგელსი – ‘’ბინის საკითხისათვის’’. ტ.1 გვ.647</p> <p data-fusion-font="true">2. კ. მარქსი ფ.ენგელსი – ‘’რჩეული ნაწერები’’ ენგელსი – ‘’ბინის საკითხისათვის’’. ტ 1 გვ. 651</p> <p data-fusion-font="true">3. https://reportiori.ge/old/?menuid=3&id=41408&lang=1</p> <p data-fusion-font="true">4. https://socialjustice.org.ge/ka/products/ekomigrantebi-tsalkidan-photo</p> <p data-fusion-font="true">5. https://www.radiotavisupleba.ge/a/24988394.html</p> <p data-fusion-font="true">6. https://www.interpressnews.ge/ka/article/508400-achareli-ekomigrantebi-calkis-municipalitetshi-dges-saprotesto-akcias-gamartaven</p> <p data-fusion-font="true">7. https://qronikaplus.ge/%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%91/</p> <p data-fusion-font="true">8. https://www.ajaratv.ge/article/44390</p> <p data-fusion-font="true">9. https://factcheck.ge/ka/story/31799-gamgebeli-romelsats-otsneba-tsalkis-merobis-kandidatad-asakhelebs-da-misi-mmarthvelobis-dros-arsebuli-kharvezebi</p> <p data-fusion-font="true">10. https://tvpirveli.ge/ka/siaxleebi/sazogadoeba/7566-protesti-tsalkashi-dashbashis-kanionze-dasaqmebulebi-gaipitsnen</p>
